Τις πρώτες ώρες της 28ης Οκτωβρίου 1940 οι Ιταλοί ξεκινούν να βομβαρδίζουν το Φιλιάτι.Μια βόμβα, έπεσε στο δρομάκι που υπήρχε, μεταξύ του ξενοδοχείου Λάμπρου Βενέτη και μαγαζιού Μάρκου Περιστέρη, και σκότωσε τον Παναγιώτη Κύρκο, Πρόεδρο της τότε κοινότητας Φιλιατών.Επίσης, τραυμάτισε σοβαρά τον γιο του Δημήτρη Κύρκο, ο οποίος υπέκυψε αργότερα στα τραύματα του.Στο Φιλιάτι, όλοι προσπαθούσαν να γλιτώσουν και κατέφευγαν στις γράβες. Μια τέτοια γράβα, ήταν στο δρόμο απέναντι από την…
μάντρα του στρατοπέδου του Τάγματος Φιλιατών.Ο υπολοχαγός Καμπιόνε σημειώνει στο ημερολόγιο της μεραρχίας:
«…28η Οκτωβρίου 1940. Ξημερώματα στις 6 και 15 αρχίζουν οι εχθροπραξίες. Είναι η επέτειος της πορείας προς την Ρώμη(γιορτή του καθεστώτος Μουσολίνι). Δύο συντάγματα πεζικού, το 31ο και το 32ο , αποτελούντα τηνβάση των δυο φαλαγγών βορείως και νοτίως στον τομέα της μεραρχίας μας, υποστηριζόμενα από ορειβατικό πυροβολικό, από ιπποκίνητο και από πυροβόλα των 150 διέρχονται τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Ο ουρανός είναι πολύσυννεφιασμένος. Πυκνή ομίχλη περιβάλλει τα βουνά. Η ορατότητα είναι σχεδόν στο μηδέν. Τα τμήματά μας προελαύνουν σε όλη την έκταση του μετώπου της επιθέσεως, χωρίς να συναντήσουν αντίσταση, υποστηριζόμενα απόορεινό πυροβολικό λόγω της μικρής ορατότητας,και φθάνουν την νύχτα σε ορισμένα χωριά επί του ελληνικού εδάφους, σε απόσταση ολίγων χιλιομέτρων από τα σύνορα Η επιχείρηση διεξήχθη με αλλεπάλληλα κλιμάκια,μεθοδικά με απόλυτη ηρεμία, εξαιρέσει μερικών σποραδικών πυροβολισμών η αραιών τυφεκιοβολισμών εκ μέρους των τμημάτων που βρίσκονται σε επαφή με τον εχθρό κοντά στα κατοικημένα κέντρα κατά των κατευθύνσεων τηςεισβολής.
29η Οκτωβρίου. Η βροχή που άρχισε από χθες το βράδυ εξακολουθεί ραγδαία,
δυσκολεύοντας σημαντικά τον εφοδιασμό και επιβραδύνοντας την προέλαση του πεζικού, το οποίο προχωρεί προς τους καθορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς.
Το 37ο σύνταγμα πεζικού έχει φτάσει στους Φιλιάτες αξιόλογη ελληνική κωμόπολη σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τα σύνορα,όπου θα μείνει επί μερικές μέρες προς παρασκευήν του νέου άλματος προς τα εμπρός και ευθυγραμμισθεί με τα άλλα τμήματα τα προελεύνοντα στον ίδιο τομέα. Πρέπει να συντονισθεί η συγκλίνουσα ενέργεια όλων των τμημάτων για να παραβιασθεί η διάβαση του Καλαμά, σημαντικού ποταμού που έχει πλημμυρίσει λόγω των βροχών.Το πεζικό ακολουθούν αμέσως οι «Έφιπποι Οδηγοί» ( δηλ. το 19ο σύνταγμα ιππικού) για να χρησιμοποιηθούν σε πεδινές περιοχές μόλις τα τμήματα μας περάσουν την ορεινή ζώνη ορισμό των μαχόμενων στρατευμάτων. Το βράδυ έρχεται να δώσει αναφορά ο διοικητής του πυροβολικού της μεραρχίας. Πρόκειται να ρυθμισθεί ο τρόπος της δράσεως του πυροβολικού δια την διάβαση του ποταμού Καλαμά, ο οποίος θα αποτελεί σοβαρό εμπόδιο, σε περίπτωση αντιστάσεως των Ελλήνων.
30η Οκτωβρίου. Η επίμονη βροχή που συνεχίζεται μέρα – νύχτα με θύελλες,δυσκολεύει τις κινήσεις του στρατού και τις επιβραδύνει.Οι Μελανοχιτώνες που ήσαν στην άμεση διάθεση της Διοικήσεως της Μεραρχίας και μεναν κοντά σε αυτήν προωθούνται επίσης. Η όλη κίνηση στην Διοίκηση την ημέρα αυτή είναι ζωηρότατη. Αύριο το στρατηγείο θα μεταφερθεί εις την Βέρβα, ένα χωριό επί των ελληνοαλβανικών συνόρων. Ξαφνικά, αργά τοδείλι, φθάνουν 900 εργάτες οι οποίοι πρόκειται να εργασθούν για την επισκευή του τμήματος της οδού από την Κονίσπολι της Αλβανίας έως τους Φιλιάτες, επί του Ελληνικού εδάφους. Τους μεταφέρουν φάλαγγες φορτηγών αυτοκινήτων, φορτωμένων με υλικό, ενώ βρέχει και φυσά δυνατός άνεμος. Οι εργασίες ξεκινούν αμέσως, με έκτακτη δραστηριότητα. Οι ειδήσεις από τα προελαύνοντα στρατεύματα είναι καθησυχαστικές.Συναντούν ελάχιστηαντίσταση. Έξαφνα το βράδυ, σαν κεραυνός σε καθαρό ουρανό, έρχεται η ανακοίνωση ότι σκοτώθηκε στους Φιλιάτες ο διοικητής του 32ου συντάγματος. Αποτελεί σημαντικότατη απώλεια ο θάνατός του κατά την αρχική φάση των επιχειρήσεων, γιατί στερεί το σύνταγμα του γέρου διοικητού εκτιμώμενου και αγαπώμενου από τους υφισταμένους του, ιδίως από τους στρατιώτες. Ο συνταγματάρχης είχε πάει στο παρατηρητήριο του πυροβολικού για να εξετάσει ο ίδιος από πού προήρχετο η βολή μίας εχθρικής πυροβολαρχίας, η οποία παρενοχλούσε τα στρατεύματα τα συγκεντρωθέντα στους Φιλιάτες. Εκεί στο παρατηρητήριο τον πέτυχε μια εχθρική οβίδα και τον κομμάτιασε.Ήταν ο μόνος αξιωματικός που έπεσε κατά την πρώτη φάση των επιχειρήσεων. Ο θάνατός του προκάλεσε γενική και ειλικρινή θλίψη, που ήταν ακόμη μεγαλύτερη, γιατί το τραγικό γεγονός επήλθε ενώ τόσο λαμπρά εξελισσόταν οι επιχειρήσεις.
31η Οκτώβρη. Το πρωί στις 6 αρχίζει η μετακίνηση της Διοικήσεως προς την Βέρβα!
1η Νοέμβρη.Ύστερα από μέρες βροχής και ανέμου και ύστερα από το χθεσινό χαλάζι ο καιρός σήμερα είναι ωραίος και ο ήλιος καταυγάζει τα άσπρα σπιτάκια τηςορεινής αυτής κωμόπολης. Ζωηρά κίνηση στην Διοίκηση τηςμεραρχίας, λόγω των επιχειρήσεων που θα διεξαχθούν μετά την διάβαση του ποταμού Καλαμά. Το πρωί πετούν επάνω από το μέρος που βρισκόμαστε 9 αεροπλάνα « Καπρόνι» σε πυκνό σχηματισμό κατευθυνόμενα προςνότο, προφανώς για να βομβαρδίσουν εχθρικές θέσεις.
2α Νοεμβρίου. Προετοιμασίες για μεταφορά στους Φιλιάτες.
3η Νοεμβρίου. Μεταφερόμεθα με τις ίδιες πάντοτε δυσκολίες, από ημιονικούς οδούς, στους Φιλιάτες. Στους Φιλιάτες, όπου έχει συγκεντρωθεί πολύς στρατός και τώρα βρίσκεται και η Διοίκηση της μεραρχίας, επικρατεί γενικώς ατμόσφαιρα ενθουσιασμού και επιθέσεως. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έμεινε στην πόλη και οι Αρχές, που δεν θέλησαν να εγκαταλείψουν την θέση τους, παραμένουν τελείως αδιάφορες για την άφιξή μας. Δύο οβίδες πέφτουν ακριβώς μέσα στην πλατεία. Κανείς δεν κινείται. Και όμως η πλατεία είναι γεμάτη από αυτοκίνητα,
μεταγωγικά, στρατιώτες ακόμη δε και πυρομαχικά που έχουν ξεφορτωθεί πρόχειρα, έχει δε κατακλυσθεί από τους ντόπιους. Οι δυο οβίδες που έπεσαν μέσα στην πλατεία, αν είχαν πέσει στα πυρομαχικά θα είχαν προκαλέσειμεγάλες απώλειες, σε ανθρώπινες ζωές και υλικό. Ο νεοκατασκευασμένος δρόμος αποτελείται μόνο από μια λωρίδα χώματος, δίχως κατάστρωμα. Είναι γεμάτος λάσπη, νερά και άφθονες πέτρες…. Η Διοίκηση της μεραρχίας έχει εγκατασταθεί στο νεόκτιστο σχολείο. (Φιλιατών).
( προετοιμασίες για πέρασμα Καλαμά)!..
4η Νοεμβρίου. Έρχεται από τα Τίρανα ο Διοικητής του Μηχανικού για να επιστατήσει στην ζεύξη του ποταμού όταν θα συντελεσθεί η διάβασή του. Την ίδια ώρα φθάνουν και τρεις αξιωματικοί δημοσιογράφοι, πολεμικοί ανταποκριτές, ο ένας του γραφείου τύπου και προπαγάνδας, ο άλλος του «Τζορνάλε ντ’ Ιτάλια» και ο τρίτος της « Γκαζεττα ντελ Πόπολο». Το βράδυ έρχεται από τα Τίρανα ο αρχηγός ενός σώματος άτακτων Αλβανών για ν? ανακοινώσει ότι την ημέρα της ενάρξεως των εχθροπραξιών είχε απώλειες τρεις νεκρούς και δυο τραυματίες. Ταυτόχρονα ήρθαν στους Φιλιάτες κι ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Αλβανίας κι ένας υπάλληλος του Υπουργείου των Εξωτερικών για να εξετάσουν αν είναι δυνατόν να ξεκινήσουν αμέσως την δράση τους στην Κωμόπολη…. Αύριο θα εξαπολυθεί αληθινή θύελλα πυρός…
5η Νοεμβρίου. Από την 10η χθες το βράδυ τα εχθρικά πολυβόλα βάλουν σφοδρώς κατά της παρατάξεως μας, στο ποταμό Καλαμά. Αργότερα βάλλουν και το εχθρικό πυροβολικό. Στις 9 το πρωί εμφανίζονται πάνω μας τα πρώτα αεροπλάνα και αδειάζουν τις βόμβες τους σε ένα σημείο όχι ενδιαφέρον. Κατά τις δέκα βομβαρδίζονται στόχοι κοντά στους Φιλιάτες. Συγκλονίζονται όλα τα σπίτια της Κωμόπολης. Οι πρώτες πληροφορίες ότι στοιχεία δύο ταγμάτων του 32ου πέρασαν τον Καλαμά, αναγκάζουν τον Μέραρχο να μου δώσει εντολή να εξακριβώσω την αλήθεια και συγχρόνως να εξετάσω που πρέπει να ζευχθεί ο ποταμός με γεφυρόσκαφα. Κατά τις 11 επιβαίνω στην μοτοσικλέτα ενός αγγελιοφόρου και πηγαίνω στον ποταμό. Σε καμπή του δρόμου, που οργώνεται από το εχθρικό πυροβολικό, συναντώ τον πρώτο τραυματία. Κατά μήκος του δρόμου διακρίνω κι άλλους. Βρίσκω τονσυνταγματάρχη παρατηρητή ο οποίος με ενημερώνει ότι ομάδα στρατιωτών προσπαθούν να βάλλουν καλώδιο για να περάσουν τον ποταμό. Στις 4 το απόγευμα αφού υποσθήκαμε αισθητές απώλειες εγκαταστήσαμε την γέφυρα και τμήματα μας πέρασαν απέναντι.
6η Νοεμβρίου. Απόλυτη ηρεμία ακολουθεί την σφοδρή χθεσινή δράση, που κατέληξε στην διάβαση του ποταμού. Κατά τις 8 το πρωί εχθρικά αεροπλάνα ανατινάζουν την γέφυρα, που με τόσους κόπους είχαμε εγκαταστήσει τοβράδυ. Ένα εχθρικό αεροπλάνο ήταν αληθινά υπέροχο. Κατέβαινε κάθετα σχεδόν στα 30 μέτρα μέσα στη στενή κοιλάδα. Τα τμήματά μας είχαν προελάσει 12 χιλιόμετρα από εδώ, έως την Βάρφανη.
7η Νοεμβρίου. Ενώ συνεχίζονται οι κινήσεις για την προέλαση της μεραρχίας έρχεται διαταγή από το Σώμα Στρατού να σταματήσει η προέλαση να οπισθοχωρήσουν τα στρατεύματα και να σχηματίσουν ισχυρό προγεφύρωμα στον Καλαμά, με κέντρο την Βρυσέλλα όπου είχε δημιουργηθεί η γέφυρα με τα γεφυρόσκαφα. Μετά μάθαμε για τις ελληνικές νίκες στο υπόλοιπο μέτωπο της Ηπείρου. Οι Έλληνες είχαν φθάσει στην Κορυτσά.
17η Νοέμβρη. Προετοιμασία υποχώρησης.
18η Νοέμβρη. Υποχώρηση .Στις 10 έρχεται να δώσει αναφορά ο Ταγματάρχης-Διοικητής των άτακτων Αλβανικών σωμάτων, μαζί με δύο Αλβανούς αξιωματικούς, και λέει ότι οι Αλβανοί ετοιμάζονται να μας εγκαταλείψουν. Επειδή πρόκειται περί συμμοριτών που αποτελούνται από κάθε καρυδιάς καρύδι και περισσότερο ενδιαφέρονται να πλιατσικολογήσουν παρά να πολεμήσουν, είμαιπεπεισμένος ότι εκείνο που παρακινεί τους Αλβανούς είναι ο φόβος. Η διαγωγή τους σε αυτήν την κρίσιμη ώρα είναι σχεδόν προδοσία.Οπισθοχωρούμε! προς Κονίσπολη….».
(Από το βιβλίο ¨Κάτι για το Φιλιάτι¨ του Γιώργου Κώτση- Φιλιάτες 2011)

Το πύρινο ΟΧΙ άναψε και φέτος στην Πέρδικα, εκπέμποντας από μακρυά το ηχηρό μήνυμά του.

Έθιμο, που ξεκίνησε το 1966 με πρωτεργάτη τον δάσκαλο Αχιλλέα Νούτσο, αναβιώνει κάθε χρόνο στις 27 Οκτώβρη από νέες και νέους Περδικιώτες, που ανηφορίζουν το κοντινό βουνό Γρανίτσα και φτιάχνουν με τεράστια πύρινα γράμματα το ΟΧΙ, προς ανάμνηση του ιστορικού ΟΧΙ του Ελληνικού Λαού στις 28 Οκτωβρίου 1940.

Συγχαρητήρια σε όλους εκείνους που κρατούν ζωντανά τα έθιμα του τόπου μας.

Στο σπικάζ της παρέλασης ο Δημήτρης Πάκος, στην κάμερα ο Βαγγέλης Χαλμαντζής και στο ρεπορτάζ ο Παντελής Κίτσιος.

Στην εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας ο τότε διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Γραικοχωρίου κ. Βασίλης Μασούρας.
Δείτε ακόμα: Την παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου στην Ηγουμενίτσα το 1993 (ΒΙΝΤΕΟ)

Τον Ιούλιο του 1940 ο Αλέκος Λιδωρίκης ως ο «Λ» υπογράφει στην εφημερίδα «Ασύρματος» ένα άρθρο με το οποίο γνωρίζει στους αναγνώστες ποιοι βρίσκονται πίσω από τις πιο αγαπημένες φωνές της εποχής. «Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών...- Ελάτε να γνωρίσετε τους σπήκερς μας», είναι ο τίτλος του άρθρου.Ο εκφωνητής Κώστας Σταυρόπουλος, που η φωνή του μέχρι και σήμερα σκορπάει ρίγη συγκίνησης στα σπίτια μας και στις σχολικές εκδηλώσεις για το έπος του 1940 είναι το πρώτο πρόσωπο με το οποίο καταπιάνεται ο Λιδωρίκης. 

Λίγους μήνες μετά, τον Απρίλιο του 1941, ο Κώστας Σταυρόπουλος μεταδίδει την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα:

«...Αδέλφια! Κρατήστε καλά μέσα στην ψυχή σας το πνεύμα του μετώπου.Ο εισβολεύς εισέρχεται με όλας τα προφυλάξεις εις την έρημον πόλιν με τα κατάκλειστα σπίτια.

Έλληνες! Ψηλά τις καρδιές!».

Ποια είναι λοιπόν η φωνή που μπαίνει στα σπίτια μας κάθε χρόνο αυτές τις ημέρες και μένει χαραγμένη στη μνήμη και στις ψυχές μας με τα επετειακά αφιερώματα;

Τον εκφωνητή Κώστα Σταυρόπουλο σύστηνε στους αναγνώστες της Αθήνας, ο Λιδωρίκης, τον Ιούλιο του 1940.

«Μπορεί να θεωρηθεί ο πρώτος σπήκερ του σταθμού και ο αριθμών μεταξύ των ακροατών τα περισσότερα... «μπεγκέν ". Μεταλλική και ολοκάθαρη η φωνή του- φωνή γνήσια ανδρική και υποβλητική- μας μεταδίδει επί το πλείστον τας πρακτορειακάς ειδήσεις του εξωτερικού, νέα εσωτερικά, τους λόγους του Αρχηγού της κυβερνήσεως, τους λόγους άλλων επισήμων. Αρχοντικής οικογενείας, ο Σταυρόπουλος, εγγονός του Βασάνη, εγεννήθη εις την Αίγυπτον. Νέος ακόμη- 36 ετών- με εμφάνισιν σεμνήν, πρόσωπο συμπαθητικόν, έχει την ιστορίαν του. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του εργάστηκε εις την Αλεξάνδρειαν και εις τας επιχειρήσεις βάμβακος. Είναι ιατρός δι αλληλογραφίας! ...Εσπούδασεν εις την Αίγυπτον, ερασιτεχνικώς και δια του συστήματος των γραπτών μαθημάτων, των επιστημών του Ιπποκράτους. Εδιάβασε πολύ και η εγκυκλοπαιδική του μόρφωσις είναι πραγματικά ευρυτάτη. Μιλεί ωραία Γαλλικά και Αγγλικά και όσα "κείμενα" του δίδουν δεν έχουν μυστικά γι' αυτόν. Η πρώτη ανάγνωσις των είναι οπωσδήποτε επιτυχής. Παίρνει τα ανακοινωθέντα, τους λόγους που του παραδίδουν και τους διαβάζει "πρίμα βίστα" στο ραδιόφωνον. Ζήτημα αντιλήψεως και ματιού! Μεταξύ 180 υποψηφίων εκφωνητών που εξητάσθησαν κατά τον σχετικόν διαγωνισμόν, είναι ο πρώτος εκλεγείς. Ζει εις τα Αθήνας από το 1933. Ελεύθερος-ο γάμος δεν τον έθιξε!-θέλγει με την φωνήν του, τους ακροατάς του ραδιοφώνου. Τον ξεύρει η Αθήνα καθώς και η επαρχία μας μόλις γυρίσουν το κουμπί:

-Α! είναι ο Σταυρόπουλος...

Τίτλος τιμής ενδιαφέρων, εύσημον δια το επάγγελμά του, πράγματα που ευχαριστούν τον ευσυνείδητον εκφωνητήν, χωρίς να υπερηφανεύεται δι' αυτά... Πιστεύει εις το καθήκον του και εργάζεται μετριόφρονα δι' αυτό...».

Η δραματική εκφώνηση του Κώστα Σταυρόπουλου, λίγο πριν εισέλθουν οι Γερμανοί στην Αθήνα, δεν έγινε δυνατό να διασωθεί το 1941 γιατί τότε δεν υπήρχε ο κατάλληλος φωνογραφικός εξοπλισμός. Χρόνια αργότερα, το 1966, όταν ο Γιώργος Κάρτερ, ο... «ληξίαρχος και ιστορικός» της ελληνικής τηλεόρασης, ο λογοτέχνης και κριτικός του θεάτρου και της τηλεόρασης, ετοίμαζε το ηχητικό ντοκιμαντέρ «ο Μεγάλος Πόλεμος», ζήτησε από τον Κώστα Σταυρόπουλο να ηχογραφήσει τα ανακοινωθέντα των τραγικών στιγμών της εισβολής, όπως τα είχε εκφωνήσει, ως προς το περιεχόμενό τους, τις ιστορικές εκείνες ημέρες. Το «ριμέικ» εκείνο έσωσε, κατ' αυτόν τον τρόπο, αυτό το σπουδαίο ραδιοφωνικό ντοκουμέντο, που ακούνε τα παιδιά μας.

Πηγές:

Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων

Εφημερίδα Ασύρματος

Γιώργος Κάρτερ: Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (εκδόσεις Καστανιώτη)