Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ

H Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων εορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Φεβρουαρίου.

Στις 2 Φεβρουαρίου 1977 υπογράφτηκε η Σύμβαση για τους Υγροτόπους στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν, στις ακτές της Κασπίας Θάλασσας. Η ανωτέρω συνθήκη αποσκοπεί στην προστασία και στη συνετή χρήση όλων των υγροτόπων μέσω τοπικών και εθνικών δράσεων και διακρατικής συνεργασίας, ως μια συνεισφορά στην αειφόρο ανάπτυξη. Στη συνθήκη περιλαμβάνονται 1524 υγρότοποι με έκταση 520 εκατομμυρίων στρεμμάτων περίπου.

Οι Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι μόνιμα ή προσωρινά κατακλυζόμενες από νερό το οποίο είναι στάσιμο ή τρεχούμενο, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό και περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα. Oυσιώδη γνωρίσματα της μεταβατικής ζώνης που παρεμβάλλεται μεταξύ των μόνιμα κατακλυσμένων και των καθαρά χερσαίων περιοχών είναι η παρουσία υδροχαρούς βλάστησης και η ύπαρξη υδρομορφικών εδαφών, δηλαδή εδαφών που ανέπτυξαν ειδικά γνωρίσματα ως αποτέλεσμα της υψηλής υπόγειας στάθμης νερού.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ταξινόμησης των υγροτόπων, όπως για παράδειγμα µε βάση τη φύση των νερών, αν δηλαδή κινούνται ή είναι στάσιµα, την αλατότητα του νερού, τη γειτνίασή τους µε  τη θάλασσα, το υπόστρωµά τους, µε το αν είναι φυσικοί ή τεχνητοί κλπ. Επίσης, υγρότοποι χαρακτηρίζονται τα δέλτα, τα έλη, οι λίμνες, οι λιμνοθάλασσες, οι πηγές, οι εκβολές, οι ποταμοί και οι τεχνητές λίμνες.

Οι ελληνικοί υγρότοποι αποτελούν αναπόσπαστο µέρος του φυσικού τοπίου της χώρας µας, ενώ ταυτόχρονα πλήθος πουλιών και άλλων ειδών τρέφονται, αναπαράγονται ή ξεχειµωνιάζουν σε αυτά τα οικοσυστήµατα. Μέχρι πριν από δύο γενεές η Ελλάδα είχε τριπλάσια έκταση υγροτόπων.

Στην Ελλάδα 11 υγρότοποι προστατεύονται µέσω της Σύµβασης Ραµσάρ. 

Αυτοί είναι:

1. Λιµνοθάλασσα Κοτύχι και ∆άσος Στροφυλιάς

2. Λιµνοθάλασσα Μεσολογγίου

3. Αµβρακικός Κόλπος

4. Λίµνη Μικρή Πρέσπα

5. ∆έλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκµονα και Αλυκή Κίτρους

6. Λίµνες Κορώνεια και Βόλβη

7. Λίµνη Κερκίνη

8. ∆έλτα Νέστου

9. Λίµνη Βιστωνίδα – Λιµνοθάλασσα Πόρτο Λάγος - 6 -

10. Λίµνη Ισµαρίδα και σύµπλεγµα λιµνοθαλασσών Θράκης

11. ∆έλτα Έβρου

Τι µας προσφέρουν οι υγρότοποι

Τα υγροτοπικά οικοσυστήματα προσφέρουν πληθώρα ευεργετικών για τον άνθρωπο, αλλά και για άλλους οργανισμούς, υπηρεσιών διότι:

§  η μεγάλη τους βιολογική ποικιλότητα είναι απαραίτητη για τη βελτίωση καλλιεργούμενων φυτών, αγροτικών ζώων και μικροοργανισμών, για ένα μέρος της επιστημονικής προόδου, ιδιαίτερα στην ιατρική, για πολλές τεχνολογικές καινοτομίες και για την ομαλή λειτουργία πολλών οικονομικών δραστηριοτήτων στις οποίες χρησιμοποιούνται ζωντανοί οργανισμοί,

§  δίνουν νερό για ύδρευση και άρδευση, εμπλουτίζουν τους υπόγειους υδροφορείς, προστατεύουν από πλημμύρες, ενεργούν ως φίλτρα καθαρισμού ρύπων, μειώνουν τις ζημίες από παγετούς και καύσωνες,

§  παράγουν αλιεύματα, συντηρούν θηράματα, δίνουν πλούσια τροφή σε αγροτικά ζώα,

§  παρέχουν ευκαιρίες για αναψυχή, άθληση, οικολογικό τουρισμό, εκπαίδευση και έρευνα,

§  είναι συνδεδεμένοι με την ιστορία, τη μυθολογία και την πολιτιστική παράδοση.

Στον κατάλογο Απειλουμένων Ειδών Φυτών της IUCN υπάρχουν 13 υδρόβια μακρόφυτα που καταχωρούνται ως σπάνια, ευάλωτα ή κινδυνεύοντα (Verhoeven, 1990). Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρεί 1069 είδη φυτών, 210 είδη ασπονδύλων ζώων και 252 σπονδυλωτών ως έχοντα ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας. Ειδικά για τα σπονδυλωτά, αναφέρεται ότι το 61% των ειδών που χρειάζονται προστασία εξαρτώνται από τους υγροτόπους για ένα μέρος τουλάχιστον του βιολογικού τους κύκλου (Hoffmann, 1990), ενώ από τα 100 είδη πουλιών που καταχωρήθηκαν στο Κόκκινο Βιβλίο της Ελληνικής Πανίδας (Κατάλογος Απειλουμένων Ειδών), τα 59 ζούν σε υγροτόπους ή εξαρτώνται από αυτούς. Πολλά από τα υδρόβια και παρυδάτια πουλιά βρίσκονται στους ανώτερους κρίκους των τροφικών αλυσίδων οι οποίες είναι ιδιαίτερα μακριές στα υγροτοπικά συστήματα, και γι' αυτό το λόγο είναι πολύ ευάλωτα στις διαταράξεις των ενδιαιτημάτων.

Λειτουργίες και αξίες των ποταμών ως υγροτοπικά συστήματα

Ανάλογα με τη δομή τους και το γύρω από αυτούς περιβάλλον, οι ποταμοί ως υγρότοποι μπορεί να επιτελούν ποικίλες φυσικές λειτουργίες. Από τις λειτουργίες αυτές απορρέουν για τον άνθρωπο αξίες. Πολλές φορές συγχέονται οι έννοιες "λειτουργία" και "αξία", τόσο ώστε να θεωρούνται ταυτόσημες. Αυτό συμβαίνει ίσως επειδή ορισμένες λειτουργίες ωφελούν τον άνθρωπο χωρίς ο ίδιος να χρειάζεται να καταβάλει προσπάθεια, ενώ άλλες προσδίδουν οφέλη μόνο μετά από προσπάθεια. Έτσι π.χ. η απορρόφηση του διοξείδιου του άνθρακα της ατμόσφαιρας από το νερό έχει αξία (κλιματική, υγιεινή) που δεν χρειάζεται προσπάθεια για να ωφεληθούμε απ' αυτήν, ενώ η στήριξη τροφικών αλυσίδων έχει αξία (π.χ. ιχθυοπονική), που αποκτάται μόνον εφ' όσον αναπτύξουμε ειδική δραστηριότητα.

Μια λειτουργία μπορεί να ωφελεί τον άνθρωπο με πολλούς τρόπους, δηλ. να έχει γι' αυτόν περισσότερες από μία αξίες, αλλά και μια αξία μπορεί να οφείλεται σε συνδυασμό λειτουργιών.

 Αξίες για τον άνθρωπο που απορρέουν από τις λειτουργίες των ποταμών είναι:

1.  Βιολογική ποικιλότητα
2.  Αποθήκευση πόσιμου νερού
3.  Αποθήκευση αρδευτικού νερού
4.  Προστασία από τις επιπτώσεις του ανθρωπογενούς εμπλουτισμού της ατμόσφαιρας με διοξείδιο του άνθρακα
5.  Βελτίωση του μικροκλίματος
6.  Προστασία από πλημμύρες
7.  Βελτίωση της ποιότητας του νερού
8.  Παραγωγή αλιευμάτων
9.  Βόσκηση αγροτικών ζώων
10.  Υποβάθμιση του υδρολογικού καθεστώτος
11. Υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων από την εκροή αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων, καθώς και από την απορροή αγροχημικών
12.  Παράνομες αντλήσεις νερού 
13.  Παράνομη και αυθαίρετη δόμηση (για λόγους οικιστικούς, τουριστικούς, βιομηχανικούς και για χρήση από λαθροθήρες και λαθραλιείς) 
14.  Αποξηράνσεις υγροτοπικών εκτάσεων 
15. Εντατικοποίηση της γεωργίας με αποτέλεσμα τη μείωση βιοτόπων 
16.  Ανεξέλεγκτη βόσκηση σε δάση και υγρά λιβάδια 
17.  Απώλεια βιοποικιλότητας 
18. Μείωση έκτασης βιοτόπων από έργα μεγάλης κλίμακας 
19.  Παράνομες αμμοληψίες. 
20.  Ευτροφισμός από υδατοκαλλιέργειες 
21.  Παράνομη υλοτομία 
22. Παράνομη αλιεία και υπεραλίευση 
23.  Λαθροθηρία

Σήμερα, όμως, ως αποτέλεσμα συστηματικής επιστημονικής έρευνας, αλλαγής αξιών και αναγνώρισης της σημασίας των οικοσυστημάτων για το περιβάλλον αλλά και για την οικονομία και την κοινωνία, οι υγρότοποι  θεωρούνται πολύ μεγάλης οικολογικής και οικονομικής αξίας και προστατεύονται από Διεθνείς Συμβάσεις, ευρωπαϊκές Οδηγίες και εθνικές νομοθεσίες. 

 Ωστόσο οι υγρότοποι Ραμσάρ αντιμετωπίζουν συνεχείς και σημαντικές απειλές που οδηγούν στην σταδιακή ή/και ραγδαία υποβάθμισή τους.

Οι  συχνότερες και πλέον κρίσιμες απειλές που απαντώνται είναι:

 

- Υποβάθμιση του υδρολογικού καθεστώτος- Υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων από την εκροή αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων, καθώς και από την απορροή αγροχημικών- Παράνομες αντλήσεις νερού - Παράνομη και αυθαίρετη δόμηση (για λόγους οικιστικούς, τουριστικούς, βιομηχανικούς και για χρήση από λαθροθήρες και λαθραλιείς) - Αποξηράνσεις υγροτοπικών εκτάσεων - Εντατικοποίηση της γεωργίας με αποτέλεσμα τη μείωση βιοτόπων - Ανεξέλεγκτη βόσκηση σε δάση και υγρά λιβάδια - Απώλεια βιοποικιλότητας - Μείωση έκτασης βιοτόπων από έργα μεγάλης κλίμακας - Παράνομες αμμοληψίες. - Ευτροφισμός από υδατοκαλλιέργειες - Παράνομη υλοτομία - Παράνομη αλιεία και υπεραλίευση - Λαθροθηρία

Φορέας Διαχείρισης Στενών και Εκβολών Ποταμών Καλαμά και Αχέροντα