Μεγάλη τιμή και υπερηφάνεια για τον Θεσπρωτό φωτογράφο Αντώνη Παπαλάμπρου, ο οποίος απέσπασε το πρώτο βραβείο στην κατηγορία "Βάπτιση" στον διαγωνισμό Photo Wedding Stories - Second Half PWS Convention 2024.

Η βραβευμένη φωτογραφία του αποτύπωσε με μοναδικό τρόπο τη μαγεία και την πνευματικότητα της βάπτισης, σε μια λήψη που πραγματοποιήθηκε στην Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου στο Μουρσί της Αλβανίας. Μέσα από τον φακό του, ο Αντώνης κατάφερε να μεταφέρει το βαθύ συναίσθημα και την παράδοση που περιβάλλει αυτό το ιερό μυστήριο.

Ο Αντώνης Παπαλάμπρου δήλωσε: "Είναι μεγάλη μου χαρά και τιμή να αναγνωρίζεται το έργο μου σε έναν τόσο σημαντικό διαγωνισμό. Ευχαριστώ όλους όσους με στηρίζουν και με εμπνέουν να συνεχίσω να αποτυπώνω μοναδικές στιγμές που αγγίζουν την καρδιά."

Η διάκριση αυτή αποτελεί σημαντικό ορόσημο στην καριέρα του και προβάλλει το ταλέντο και την αφοσίωσή του στην τέχνη της φωτογραφίας. Ο Αντώνης συνεχίζει να εμπνέεται από την ομορφιά των στιγμών και να δημιουργεί έργα που ξεχωρίζουν για την αισθητική και την ευαισθησία τους.

Την 1η Νοεμβρίου 2024 φτάσαμε στο Μπουραζάνι. Η διαμονή μας ήταν κυριολεκτικά μέσα στο κέντρο των επιχειρήσεων του 3ου Συντάγματος Ιππικού, στην πανέμορφη κοιλάδα του Αωού και του Βοϊοδομάτη. Η επίσκεψη στην περιοχή περιελάμβανε πολλά σημαντικά στο πρόγραμμα κι εγώ ήμουν ευχάριστα ανήσυχος καθώς την επομένη θα βάδιζα στα χνάρια του παππού μου. Εκεί που μαζί με τους Ιππείς του έγραψαν ιστορία τιμώντας την στολή του “Έλληνα Στρατιώτη”. Είχα ξαναπεράσει πολύ βιαστικά από το σημείο το 2008 με τον πατέρα μου, Ταξίαρχο ΤΘ Λάμπρο Τζαβέλλα. Τότε όμως ο στόχος μας και η σκέψη μας ήταν στην ανεύρεση του μνήματος του Ιλάρχου μέσα στην Βόρειο Ήπειρο στο χωρίο Μπαντελόνια, όπου έταφη μετά τον ένδοξο θάνατό του στις μάχες της Πρεμετής. Με τις υποδείξεις του κου Γιώργου Τάσσου του ιδιοκτήτη του Ξενοδοχείου ”Μπουραζάνι” ο οποίος με εφοδιάσε και με σχετικό σχεδιάγραμμα, ξεκινήσαμε την περιήγηση με οδηγό τον Σύνδεσμο Αποστράτων Αξιωματικών Ιππικού Τεθωρακισμένων, στα δοξασμένα μέρη του Ιππικού μας, όπου το 1940 απέκρουσε και κατανίκησε με λυσσαλέες μάχες και πολύ αίμα την επίλεκτη Ιταλική Μεραρχία Τζούλια, στέλνοντάς την πίσω στην Αλβανία.

Εκεί στο Μπουραζάνι, από την Κόνιτσα και μέσα από τα στενά της Μελισσόπετρας μέχρι τη Μολυβλοσκέπαστη που ο Αωός ενώνεται με τον Σαραντάπορο, ο Ίλαρχος περιγράφει τα όσα διαδραματίστηκαν στις μάχες μέσω των επιστολών του που διασώθηκαν από την οικογένεια και των διαταγών που δεχόταν από την Διοίκηση στα μετόπισθεν. Οι περιγραφές του μιλούν για την κατάληψη της στρατηγικής σημασίας των ”Δίδυμων Λόφων”, όπου από εκεί πλέον η Ίλη του ήλεγχε με ασφάλεια όλη την περιοχή μέχρι τον Σαραντάπορο που είχαν υποχωρήσει οι Ιταλοί. Αμέσως μετά οι Ελληνικές δυνάμεις διέβησαν τα δύο ποτάμια προς την Αλβανία γράφοντας νέες σελίδες λαμπρής Ιστορίας απελευθερώνοντας όλη την Βόρειο Ήπειρο.

Οδηγώντας την επομένη το πρωί και περνώντας στα δεξιά μου το χωριό Μελισσόπετρα, αρχίζω να καταλαβαίνω ότι βρίσκομαι ακριβώς εντός του πεδίου της μάχης. Λίγο παρακάτω εκεί που ο δρόμος σχεδόν εφάπτεται με τον Αωό εμφανίζονται μπροστά μου οι Δίδυμοι Λόφοι που κατέλαβε ο παππούς με την Ίλη του. Δεν υπήρχαν λόγια! Μόνο δάκρυα. Ήταν αδύνατο για λίγο να συνεχίσω να οδηγώ. Ένα ρίγος με διαπέρασε και η φαντασία άρχισε να δημιουργεί εικόνες. Έχω βιώσει αυτή την κατάσταση στο Σούλι πολλές φορές. Αυτό όμως ήταν πιο έντονο! Λίγο παρακάτω στην Ιερά Μονή της Παναγιάς της Μολυβδοσκέπαστης προσκυνήσαμε και ανάψαμε το κεράκι μας. Είναι σίγουρο ότι οι Ιππείς και ο Ίλαρχος ξαπόστασαν εκεί για λίγο και προσευχήθηκαν πριν συνεχίσουν.

Η Μάχη.

Στις 21 Νοεμβρίου 1940 ώρα 11:45 o Ίλαρχος Τζαβέλλας αναφέρει προς την Επιλαρχία του την κατάληψη του Α’ αντικειμενικού σκοπού κοντά στην Μελισσόπετρα από την Ίλη του. Η μάχη αναφέρει ότι είναι σφοδρή καθώς η θέση του Εχθρού είναι ισχυρή και βάλλονται δραστικώς από πυρά αυτομάτων όπλων, όλμων και χειροβομβίδων. Επίσης αναφέρει ότι πρέπει άμεσα να επιμηκυνθεί η βολή των φιλίων όλμων και πολυβόλων διότι βάλλουν επί των γραμμών τους καθιστώντας την ζωήν των ανδρών της Ίλης επισφαλή και εμποδίζουν την προχώρησίν τους προς την κατάληψη του τελικού αντικειμενικού σκοπού τους.

Πόση ψυχραιμία και ικανότητα πρέπει να έχει ένας ηγήτωρ την ώρα της μάχης ώστε να είναι σε θέση να εκτιμά τα γεγονότα να θέτει τις προτεραιότητες και να συντάσσει ιδιοχείρως τις αναφορές για τα επείγοντα θέματα προς την Διοίκηση.

Μετά από περίπου πέντε ώρες μάχης στις 16:30 o Ίλαρχος Τζαβέλλας αναφέρει προς την 2η Επιλαρχία την οριστική κατάληψη των ”διδύμων λόφων” που ήταν ο 2ος και κύριος αντικειμενικός σκοπός. Εγκαταστάθηκαν γράφει αμυντικώς επί της καταληφθείσης τοποθεσίας. Ο εχθρός υποχωρεί εσπευσμένως αλλά όχι ατάκτως και διαβαίνει τον Αωόν κατευθυνόμενος προς τα Αλβανικά σύνορα. Β.Δ. επί της δημοσίας οδού ευρίσκονται 12 εχθρικά άρματα μάχης και βάλλουν καταιγιστικώς εναντίον μας. Εχθρικοί όλμοι επίσης βάλλουν δραστικώς καθ΄ημών. Δεχτήκαμε επίθεση εχθρικών αεροπλάνων . Στερούμεθα παντελώς πυρομαχικών – τροφίμων και ύδατος. Παρακαλώ διατάξατε σχετικώς δια τον ανεφοδιασμόν μας.

“Έχω ένα νεκρό Οπλίτη και δύο τραυματίες.”

(ήρωες της Πατρίδας για πάντα στην ψυχή μας)

Συνεχίζει…

Ο ένας τραυματίας είναι ο επιλοχίας της Ίλης βληθείς υπό θραύσματος χειροβομβίδας. Ανερχόμενος ο υποφαινόμενος με 7 άνδρες και το ανθυπίλαρχο Παπαδάκη στο ύψωμα 696 δεχτήκαμε όταν βρεθήκαμε 20-30 μέτρα από την κορυφογραμμή, αθρόαν επίθεσιν με εχθρικές χειροβομβίδες και τραυματίστηκε στον δεξιόν οφθαλμόν ο εγγύς εμού ευρισκόμενος επιλοχίας της Ίλης. Όπως προενέφερα στερούμεθα άπαντες και πυρομαχικών και τροφής και κλινοσκεπασμάτων και σακιδίων τα οποία διέταξα να αφεθούν στην τοποθεσία απ’ όπου εξορμήσαμε προς επίθεση, για την ευχερή κίνηση και ενέργεια των ανδρών μας.

Κώστας Τζαβέλλας.

Την επόμενη ημέρα το πρωί 22 Νοεμβρίου ώρα 8:45 στον απόηχο της μάχης, ο Ίλαρχος ζητώντας την αντικατάστασή τους από άλλη Ίλη ξεκούραστη, αναφέρει προς στην διοίκηση:

Οι άνδρες της Ίλης ως και εχθές σας ανέφερα είναι κατάκοποι εκ της χθεσινής μάχης και ιδιαίτατα εξ ελλείψεως τροφίμων. Επίσης τα πυρομαχικά μας εξηντλήθησαν και δεν είμαι εις θέσιν να πράξω ουδέ το ελάχιστον. Στα χέρια μας βρίσκεται ένας φορητός ασύρματος και ενα τηλέφωνο Ιταλικά σε άριστη κατάσταση. Νεκρός Ιταλός και διάφορα πολεμικά αντικείμενα / αυτόματα όπλα – χειροβομβίδες – οπλοβομβίδες – σκαπτικά – σύρμα ακιδωτόν κλπ. εγκαταλειφθέντα υπό του εχθρού, ευρίσκονται σε αφθονία στην τοποθεσία την οποία κατέχομεν. Εδώ και μια ώρα περίπου περιίπτανται εχθρικά αεροπλάνα από πάνω μας και κάποια έβαλον δια βομβών τις γραμμές μας άνευ όμως αποτελέσματος. Στην απέναντι όχθη του Σαρανταπόρου και έναντι της τοποθεσίας μας υπάρχουν εχθρικές δυνάμεις και διεπίστωσα τούτο εκ των φωτοβολίδων που ερρίφθησαν κατά την διέλευσιν των Ιταλικών αεροπλάνων πάνω από αυτή την τοποθεσία. Ουδέν μέχρι στιγμής αξιοσημείωτον ή εχθρική δράσις έλαβε χώραν.-

Μετά σεβασμού Κ. Τζαβέλλας.

Έτσι κάπως έληξε η συγκεκριμένη μάχη της 4ης Ίλης της 2ης Επιλαρχίας του 3ου Συντάγματος, της Μεραρχίας Ιππικού του Ήρωα Στρατηγού Γεωργίου Στανωτά. Έντεκα ημέρες μετά, ο Σουλιώτης Ίλαρχος ηγούμενος και πάλι της Ίλης του σε έναν άλλον λόφο λίγο πριν την Πεμετή θα έπεφτε υπέρ Πατρίδος από τα Ιταλικά πολυβόλα τα οποία είχε νικήσει και τρέψει σε φυγή σε όλες τις προηγούμενες μάχες του. Έτσι και τότε, στις 2 Δεκεμβρίου του 1940 και πάλι τα νίκησε αλλά χρειάστηκε να πέσει για να το πετύχει!

Τα προσωπικά αρχεία των αγωνιστών της πρώτης γραμμής είναι ένας πραγματικός θησαυρός και δεν πρέπει να βρίσκονται κρυμμένα στα ντουλάπια. Οι ήρωες του 1940 επιβεβαιώνουν με τον πιο λαμπρό τρόπο την συνέχεια διαχρονικά του φρονήματος και του σθένους αυτού του λαού υπέρ της Ελευθερίας και της Ανεξαρτησίας. Το ιστορικό DNA των παππούδων και των προπαππούδων τους ήταν αυτό που τους κάλεσε να τρέξουν όλοι μαζί στο Μέτωπο για να νικήσουν Γίγαντες για άλλη μια φορά. Αποδεικνύουν δε με τον πιο βιωματικό τρόπο (ως οι δημιουργοί του Έπους του 40), ότι και οι παλαιότεροι άθλοι του Γένους δεν είναι μύθοι άλλα συνέβησαν όπως ακριβώς ο δικός τους. Όσο και αν προσπαθούν κάποιοι σήμερα με σύμμαχο τον χρόνο και την λήθη να αποδομήσουν τους παλαιότερους άθλους ως μύθους ή υπερβολές αυτών που τους κατέγραψαν. Η διαφορά των Ηρώων του 1940 σε σχέση με το σήμερα, είναι ότι στα σχολειά τους εκείνοι έμαθαν όλα αυτά που οι σημερινοί νέοι δεν μαθαίνουν και που ακόμη χειρότερα πολλά ενοχοποιούνται ως εθνικιστικές υπερβολές.

Οι Ήρωες ποτέ δεν κρίνονται. Κρίνονται αυτοί που γράφουν για τους Ήρωες σήμερα από τον άνετο καναπέ τους προσπαθώντας να πουν κάτι διαφορετικό ικανοποιώντας ενδεχόμενες ιδεοληψίες τους ή και για άλλους λόγους ίσως ακόμη χειρότερους. Οι Ήρωες είναι μέσα στην ψυχή μας πάντα ως τρανό παράδειγμα, αποδεκτοί και αγαπημένοι αλλά και συγχωρεμένοι για τα όποια λάθη τους. Ας μπορούσαμε να πούμε το ίδιο και για την πλειονότητα των Πολιτικών του τόπου μας διαχρονικά… Σε αυτούς η ψυχή βάζει πολλά φίλτρα και επιλέγει μόνο κάποιες εξαιρέσεις που αποτελούν φυσικά την μειονότητα στο σύνολό τους.

Ο Ήρωας τα δίνει όλα για την πατρίδα.

Ο Πολιτικός κρατά πρώτα τα δικά του.

Οι Εκδόσεις ΚΟΥΡΟΣ, ο εκδότης κ. Δημήτρης Φύκιρης,οι συνεργάτες μας κι εγώ, νιώθουμε πολύ υπερήφανοι που υποδεχόμαστε στη μεγάλη Οικογένειά μας τον χαρισματικό συγγραφέα και Καθηγητή Φυσικής Αγωγής, κύριο Θωμάζο Δημήτρη.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς που επέλεξε τον Εκδοτικό μας Οίκο και μας τίμησε με την έκδοση του νέου βιβλίου του με τίτλο: “Η Απέναντι Όχθη”.

Επιπλέον, ευχαριστούμε θερμά την Art Director των Εκδόσεών μας, κ. Ελευθερία Μανδάνη, για το υπέροχο εξώφυλλο!

O Δημήτρης Θωμάζος εργάζεται ως Καθηγητής Φυσικής Αγωγής στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Θεσπρωτίας.

Ξεκίνησε να γράφει στίχους, ποιήματα και διηγήματα από την εφηβική του ηλικία, αλλά ασχολήθηκε περισσότερο με τις σπουδές του.

Στιχουργικά έχει συνεργαστεί με τον εξαιρετικό μουσικοσυνθέτη, Χρήστο Γιαννόπουλο, από το 2015 (όπως και με αρκετούς άλλους συνθέτες) και έχουν ερμηνεύσει τραγούδια του η Ελένη Δήμου, η Χριστίνα Μαραγκόζη, ο Νίκος Μπλιός, η Αλεξάνδρα Λυκούδη και άλλοι τραγουδιστές (σε Ελληνικό και Αγγλικό στίχο), οι οποίοι τον τίμησαν με την φωνή τους.

Ακολούθησε το διήγημα έχοντας ως βασικό σκοπό του να γράψει σύντομες ιστορίες που να μην κουράζουν ιδιαίτερα, να κρατούν το ενδιαφέρον και πάντα να έχουν κάποιο ηθικό δίδαγμα.

Ο χαρισματικός συγγραφέας, Δημήτρης Θωμάζος, μέσα από το έργο του “Η Απέναντι Όχθη”, κατορθώνει να συνδυάσει το συναίσθημα με μια όμορφα δομημένη πλοκή. Αξίζει επαίνους για την ικανότητά του να αιχμαλωτίζει τους αναγνώστες του.

Ο τρόπος με τον οποίο ενσωματώνει το συναίσθημα στη ροή της αφήγησης είναι ζωτικής σημασίας, διότι επιτρέπει στον αναγνώστη να συνδεθεί βαθιά με τους χαρακτήρες, να συμμεριστεί τις χαρές και τις λύπες τους και να ακολουθήσει την εξέλιξη της ιστορίας με αμείωτο ενδιαφέρον.

Η όμορφη πλοκή προσδίδει συνοχή στο έργο, ενώ οι ανατροπές και οι αποκαλύψεις κρατούν όλους σε εγρήγορση.

Ο συγγραφέας, με τη δεξιοτεχνία της πένας του, δίνει προσοχή στις λεπτομέρειες και δημιουργεί έναν ζωντανό και αυθεντικό κόσμο. Έτσι, το έργο του γίνεται κάτι περισσότερο από ένα απλό ανάγνωσμα, γίνεται εμπειρία.

Η αρμονική ισορροπία ανάμεσα σε βαθιά ανθρώπινες στιγμές και η δυναμικότητα του συγκεκριμένου μυθιστορήματός του, αποτελεί χαρακτηριστικό μεγάλης συγγραφικής ωριμότητας και καταφέρνει να μιλήσει στην καρδιά και το μυαλό του αναγνώστη, αφήνοντας το ανεξίτηλο αποτύπωμά του.

Ευχαριστώ προσωπικά τον εξαίρετο δημιουργό, Δημήτρη Θωμάζο, για την άψογη συνεργασία μας και τις όμορφες στιγμές που μοιραστήκαμε ταξιδεύοντας προς την Απέναντι Όχθη...

Εύχομαι να είναι καλοτάξιδο και να αγαπηθεί πολύ!

Το βιβλίο διατίθεται από τις Εκδόσεις ΚΟΥΡΟΣ

Πειραιώς 8 - Αθήνα

Τηλ. 210 52 40 424

693 22 14 777

Email: kouros.books@gmail.com

Από το e-shop των Εκδόσεών μας:

Διατίθεται επίσης, από όλα τα βιβλιοπωλεία Ελλάδα & Κύπρο, κατόπιν παραγγελίας.

Σταυρούλα Βενιέρη

Συγγραφέας Παραμυθιών & Παιδικής Λογοτεχνίας, Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων Εκδόσεων ΚΟΥΡΟΣ

1 - Πανελλήνια γνωστό πλέον, πανελλήνια και η συγκίνηση, για το φευγιό του μεγάλου Θεσπρωτού, του μεγάλου Έλληνα, του μεγάλου Ηπειρολάτρη – Θεσπρωτολάτρη ΠΟΙΗΤΗ, του ΜΙΧΑΛΗ ΓΚΑΝΑ…

Η συγκίνηση και η θλίψη, ιδιαίτερα για εμάς τους Θεσπρωτούς ( αφού κατήγετο από τον Τσαμαντά Φιλιατών ) τεράστια, η δε απώλεια για τα Ελληνικά γράμματα, άρα και για ολόκληρο τον ελληνικό λαό, ένα κενό, όχι απλά δυσαναπλήρωτο, αλλά κατά την γνώμη μου, ένα κενό, ένα κενό που δεν πρόκειται να αναπληρωθεί …

Όταν ‘’ φεύγει ‘’ από την επίγεια ζωή μας, ένας ΠΡΑΓΜΑΤΙ, καταξιωμένος σαν συνείδηση, όχι μόνον των φερομένων ως ειδικών, αλλά και του συνόλου των απλών πολιτών, ένας άνθρωπος, ένας δημιουργός της διανόησης, της λογοτεχνίας ( και ιδιαίτερα για μένα..) της ΠΟΙΗΣΗΣ, τότε αυτός αφήνει πολλά πίσω του… Αφήνει πίσω του, μια κοινωνική παρακαταθήκη, μια κοινωνική και λογοτεχνική φαρέτρα, από την οποία, μπορούμε σαν κοινωνία, σαν πολίτες, να ‘’ οπλιζόμαστε ‘’ με περίσσεια ευαισθησία, καθώς και με άφθαρτες ασπίδες, απέναντι στις κοινωνικές αδικίες… Όταν λοιπόν ‘’ φεύγει ‘’ ένας τέτοιος άνθρωπος, ένας τέτοιος πνευματικός άνθρωπος, ένα πραγματικά ΓΗΙΝΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ, ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΚΑΝΑΣ, τότε και μόνον τότε, μπορούμε να μιλάμε για μία τεράστια ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ και ΕΘΝΙΚΗ ΑΠΩΛΕΙΑ…

Πιστεύω όμως, ότι η πραγματική αποτίμηση του έργου του, και η συμβολή του στα Ελληνικά Γράμματα, θα γίνει με μεγαλύτερη φωτεινότητα και ακρίβεια, από τον ιστορικό (στον τομέα της ποίησης) του μέλλοντος …

Δεν σκοπεύω σήμερα με το κείμενο αυτό, να κάνω κάποια ιδιαίτερη και αναλυτική αναφορά στο ποιητικό του έργο… Θα θυμίσω μόνο, μια δική του φράση, όταν σε σχετική ερώτηση, - σε κάποια από τις τηλεοπτικές του συνεντεύξεις, - απάντησε, με τρόπο ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΟ για τον λόγο που η ποίησή του και οι στίχοι του, βρίσκουν τέτοια ανταπόκριση στους ανθρώπους : « Η Δύναμη, όπως με ρωτάτε, που έχω πάνω στους ανθρώπους, δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μόνο το γεγονός, ότι όταν αυτοί διαβάζουν ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΟΥ και ΣΤΙΧΟΥΣ μου, με ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ…».

Με απλά λόγια, κατά την γνώμη μου τουλάχιστον, ο Μ.Γ. με την λακωνική και ευθύβολη απάντησή του, θέλει να μας πει, ότι ο αναγνώστης κάποιου ποιήματός του, στο τέλος, δεν αναρωτιέται : « Τι θέλει να πει ο ποιητής ;; ». Αυτή η απάντηση, νομίζω ότι θα έπρεπε να ισχύει, για όλους τους δημιουργούς, σε όλες τις μορφές ΤΕΧΝΗΣ… και κύρια στην θεατρική δημιουργία …

2 - Σήμερα, σαν ελάχιστο φόρο τιμής προς τον ΜΙΧΑΛΗ ΓΚΑΝΑ, θα ήθελα να θυμίσω, την παρουσίαση – με πρωτοβουλία της πολιτιστικής ομάδας ‘’ ΑΤΥΠΗ ΣΥΝΑΞΗ ‘’ μέλος της οποίας και ο γράφων – μιας υπέροχης ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ – ΜΟΥΣΙΚΗΣ βραδιάς, με τιμώμενα πρόσωπα (6) Ηπειρώτες Ποιητές, μεταξύ των οποίων βέβαια και ο Μ.Γ. Η παρουσίαση αυτή, μέσα στο 2024, έγινε τρεις (3) φορές, στον εναλλακτικό πολιτιστικό χώρο του ΘΥΜΩΜΕΝΟΥ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟΥ στα Γιάννενα, στον χώρο του ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ‘’ Θ. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ‘’ στο Ελληνικό Ιωαννίνων, και φυσικά στο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ, με ομολογουμένως εξαιρετική επιτυχία, και με την παρουσία των περισσοτέρων τιμώμενων ποιητών. Ο Μ. ΓΚΑΝΑΣ, λόγω προβλημάτων υγείας δεν μπόρεσε να παραστεί, όμως σε επικοινωνία που είχαμε με την οικογένειά του, πριν τις παρουσιάσεις που προανέφερα, ο ίδιος ο ΠΟΙΗΤΗΣ, εξέφρασε την επιθυμία του εκτός των ποιημάτων που ήδη είχαμε επιλέξει, να ακουστεί, με την μορφή της ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ, το ποίημά του, με τίτλο ‘’ ΧΛΩΡΙΔΑ ΜΟΥ, ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ ‘’ ένα πραγματικά υπέροχο ποίημα, που αν μη τι άλλο, φανερώνει την λατρεία του, για την ιδιαίτερη ΠΑΤΡΙΔΑ του, ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ και ΗΠΕΙΡΟ…

Αυτό το αναφέρω ( την λατρεία του για την ιδιαίτερη πατρίδα του ), γιατί γνωρίζω πολύ καλά, από παλαιότερες συζητήσεις, ‘ότι ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΞΕΝΙΤΕΜΟΣ του, δηλαδή από την Θεσπρωτία στην Αθήνα, ήταν γι’αυτόν μια μεγάλη απώλεια, που τον οδηγούσε ταυτόχρονα σε μια της ψυχής του ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΞΟΡΙΑ… Είναι δε πολύ χαρακτηριστική και απολύτως ποιητική, η αναφορά του σε αυτό που βίωνε καθημερινά… ‘’ Μόνο το φίδι ξέρει τι θα πει να αλλάξεις το πετσί σου… γι’ αυτό του περισσεύει το φαρμάκι… ‘’ .

Με αυτό το ποίημα ( ΧΛΩΡΙΔΑ ΜΟΥ, ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ ), η ‘’ ΑΤΥΠΗ ΣΥΝΑΞΗ ‘’ όσον και εγώ προσωπικά, αποχαιρετούμε σήμερα τον ΜΙΧΑΛΗ ΓΚΑΝΑ, έτσι όπως αυτό ακούστηκε, στην παρουσίαση της εκδήλωσης, στο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ, την 31/3/2024, εκδήλωση που έγινε και με την συνεργασία του ΜΟΥΣΕΙΟΥ. Ακολουθεί το σχετικό βίντεο.

Κλείνοντας αυτό το σημείωμα, κρίνουμε σκόπιμο, να τον αποχαιρετήσουμε και με τα ακριβά και εμβληματικά λόγια, ενός άλλου καταξιωμένου συναδέλφου του ποιητή, του ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ, με μια επιτρεπτή για την περίσταση, μικρή διαφοροποίηση :

« Ακριβέ μας ΜΙΧΑΛΗ, αγαπημένε συμπατριώτη ΠΟΙΗΤΗ,

Από κει που είσαι πια, στον ΑΙΩΝΑ μας πες μας, ΤΙ ΒΛΕΠΕΙΣ ;; »

Ελληνική ελιά. 

Ιερό δέντρο κατά την αρχαιότητα με έντονες κοινωνικές επιδράσεις και ευεργετικές ιδιότητες, αποτελεί σήμερα την πιο διαδεδομένη καλλιέργεια στην Ελλάδα και αναπόσπαστο κομμάτι της κάθε ελληνικής οικογένειας. 

Από την φύτευση μέχρι τους πρώτους ανθούς, την καρποφορία και την συγκομιδή ο δρόμος είναι μακρύς και περιέχει πολλά στάδια που θα καθορίσουν την υψηλή ποιότητα του ελαιόλαδου που όλοι θέλουμε να πετύχουμε. 

Στις νέες, υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις "Γούλα", στο Γραικοχώρι Ηγουμενίτσας γνωρίζουμε ότι το τελικό στάδιο παραγωγής είναι το και το πιο καθοριστικό για την εξασφάλιση της υψηλής ποιότητας έξτρα παρθένου ελαιόλαδου. 

Γι΄αυτό έχουμε φροντίσει ώστε: 

1) Κατά την αναμονή στο ελαιοτριβείο, ο καρπός να αποθηκεύεται αεριζόμενος σε μεγάλους δικτυωτούς σάκους για την αποφυγή ανάπτυξης οξέων. 

2) Το σχολαστικό πλύσιμο της ελιάς και η απομάκρυνση των φύλλων με την χρήση πεπιεσμένου αέρα στο νερό, εξασφαλίζει τον πλήρη διαχωρισμό της ελιάς από άλλα περιττά υλικά. 

3) Η σύνθλιψη του καρπού να γίνεται σε νέους ανοξείδωτους μαλακτήρες με «κρύα επεξεργασία». Με ειδικούς θερμομετρητές φροντίζουμε ώστε η θερμοκρασία να μη ξεπερνά τους 22 C. 

4) Να υπάρχει διαρκής εξαερισμός των υδρατμών κατά την διάρκεια της παραγωγής ώστε να αποφευχθεί η δημιουργία «πικρίλας» και να αυξηθεί η ποιότητα. 

5) Παρέχουμε διαχωρισμένο χώρο αναμονής των πελατών για την παρακολούθηση της διαδικασίας παραγωγής με παράδοση του ελαιόλαδου αν όχι την ίδια μέρα, το αργότερο μέχρι την επόμενη. 

Και όλα αυτά, γιατί αποτελεί στοίχημα για εμάς η υψηλή ποιότητα που θέλετε να πετύχετε... 

Σας περιμένουμε καθημερινά στο Γραικοχώρι Ηγουμενίτσας.

Τηλέφωνα επικοινωνία:

2665025450 - 6944607459

Αν και υπήρξε μία ξεχωριστή μορφή της τέχνης και του κινηματογράφου, ο απόγονος της ιστορικής οικογένειας Τζαβέλλα, από το Σούλι και κορυφαίος σκηνοθέτης της μεταπολεμικής γενιάς και ένας από τους σημαντικότερους στην Ελλάδα, ο Γιώργος Τζαβέλλας δεν έτυχε ποτέ της αναγνώρισης που του άξιζε, καθώς η ακεραιότητα του ήθους του και ο γλυκός του χαρακτήρας, που διαπερνούσε όλες του τις ταινίες, δεν ταίριαζε με το κινηματογραφικό σύστημα, που βολοδέρνει στη μιζέρια, διαφημίζει μετριότητες, προβάλει το ασήμαντο.

Τον κατέταξαν ως έναν ακόμη σκηνοθέτη του παλιού εμπορικού ελληνικού σινεμά, με τον πρέποντα σεβασμό μόνο από ελάχιστους γνώστες του έργου του, αλλά και αυτούς που έμπαιναν στην ουρά για να κόψουν εισιτήριο να δουν τις κλασικές σήμερα ταινίες “Η Κάλπικη Λίρα”, “Ο Μεθύστακας”, “Ο Γρουσούζης”, “Το Σοφεράκι”, “Μια Ζωή την Έχουμε”, ο Ζηλιαρόγατος”, “Η Δε Γυνή να Φοβείται τον Άνδρα”…

Αγαπημένες κλασικές ταινίες, που σήμερα, ανήκουν, ως ένα βαθμό δικαιωματικά, στους λαμπρούς πρωταγωνιστές τους, τον Ορέστη Μακρή, τον Βασίλη Λογοθετίδη, τον Μίμη Φωτόπουλο, την Έλλη Λαμπέτη, τον Δημήτρη Χορν, την Ειρήνη Παπά, τον Γιώργο Κωνσταντίνου και τόσους άλλους που διέπρεψαν σε δεύτερους, αλλά αξέχαστους, ρόλους. Όχι όμως και του αυτοδίδακτου, ρομαντικού, ευαίσθητου, αυθεντικού Γιώργου Τζαβέλλα.

Ο Γιώργος Τζαβέλλας, που «έφυγε» πριν 45 χρόνια (18 Οκτωβρίου 1976), υπήρξε ένας αυτοδίδακτος σκηνοθέτης, αλλά με τεράστια γνώση και βαθιά σκέψη, ένας πρωτοπόρος, με όραμα για το ελληνικό σινεμά, γύρισε μόλις 12 ταινίες. Ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος, ένας ανυπότακτος καλλιτέχνης, για τον οποίο αξίζει να θυμηθούμε τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του και της σταδιοδρομίας του.

Σικελιανός, Σαρλό και μπιλιάρδα

Ο Γιώργος Τζαβέλλας γεννήθηκε στις 10 Αυγούστου του 1916, απόγονος της ιστορικής οικογένειας Τζαβέλλα, από το Σούλι, γιος του δημοσιογράφου Θάνου Τζαβέλλα και της Αφροδίτης Μιχαηλίδου, ενώ παιδικός του φίλος υπήρξε ο Νίκος Τσιφόρος, τον οποίο γνώρισε στα μπιλιαρδάδικα της Κυψέλης. Το 1927 θα παρακολουθήσει τις Δελφικές Γιορτές του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού. Θα μαγευτεί και θα συγκινηθεί τόσο, με την αναβίωση του αρχαίου ελληνικού δράματος, βάζοντας ως κρυφό πόθο την ενασχόλησή του μια μέρα με την τραγωδία. Κάτι που θα καταφέρει τελικά 35 χρόνια μετά, γυρίζοντας την εξαίσια και πρωτοπόρα για την εποχή της “Αντιγόνη”, με την Ειρήνη Παπά, τον Μάνο Κατράκη και την Μάρω Κοντού. Ωστόσο, θα μαγευτεί και με έναν ακόμη θρύλο, αυτή τη φορά στις κινηματογραφικές αίθουσες, όπου θα γίνει μόνιμος θαμώνας και θα “σπουδάσει” τον κινηματογράφο, τον Τσάρλι Τσάπλιν. Ο περίφημος «Σαρλό» και οι ταινίες του θα τον γοητεύσουν τόσο που θα πάρει την απόφαση να ασχοληθεί στη ζωή του, με αυτό που αγαπά περισσότερο. Το σινεμά.

Από το μέτωπο στα «Χειροκροτήματα»

Προηγουμένως, όμως, θα πολεμήσει στο αλβανικό μέτωπο ως στρατιώτης και επιστρέφοντας θα ζήσει κατοχή. Λίγο πριν την απελευθέρωση, με τη βοήθεια του παραγωγού Μαυρίκιου Νόβακ θα γυρίσει την πρώτη δραματουργικά και τεχνικά άρτια ελληνική ταινία, τα «Χειροκροτήματα» επαναφέροντας στο προσκήνιο τον αλησμόνητο Αττίκ. Χωρίς χρήματα, στούντιο και τεχνικά μέσα, ο Τζαβέλλας γύρισε την ταινία στο πίσω μέρος της οθόνης του Ρεξ, ένα από τα κτήρια που οι Γερμανοί παρείχαν ηλεκτρικό ρεύμα όλο το 24ωρο. Η ταινία, σε σενάριο δικό του, έγινε τεράστια επιτυχία εκείνη τη μαύρη περίοδο, παρότι ορισμένες φορές ήταν εμφανέστατη η απειρία του νεαρού σκηνοθέτη.

Το 1946 θα γυρίσει τη δεύτερη ταινία του, «Πρόσωπα Λησμονημένα», ένα δράμα που χαρακτήριζε και ο ίδιος μέτριο και στο οποίο πρωταγωνιστούσαν οι Αιμίλιος Βεάκης και Μάνος Κατράκης. Δύο χρόνια μετά, επιμένοντας να γυρίζει ελληνοκεντρικά θέματα, ακόμη ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του, θα σκηνοθετήσει το αισθηματικό δράμα «Μαρίνος Κοντάρας», εμπνευσμένος από το ομότιτλο διήγημα του Εφταλιώτη, με τον Μάνο Κατράκη και σε παραγωγή και πάλι της «Νόβακ Φιλμ». Ο Τζαβέλλας δεν κάμφθηκε από τις δυσκολίες των γυρισμάτων σε Πάρο, Σαντορίνη και ως πρωτοπόρος κατάφερε να συμμετάσχει σε φεστιβάλ στο Βέλγιο, συστήνοντας τον ελληνικό κινηματογράφο στο εξωτερικό.

«Ο Μεθύστακας» και «Ο Γρουσούζης»

Το 1950 θα ξεκινήσει η θριαμβευτική δεκαετία της καλλιτεχνικής του πορείας, με την τεράστια επιτυχία “Ο Μεθύστακας”, ένα εξαίσιο συγκινητικό μελόδραμα, με τον τεράστιο Ορέστη Μακρή στον ομώνυμο ρόλο και τον Χορν, ο οποίος για τον ευαίσθητο και γλυκό χαρακτήρα του Τζαβέλλα είχε πει ότι «το μοναδικό ελάττωμα του Τζαβέλλα, αναμφισβήτητα του μεγαλύτερου Έλληνα σκηνοθέτη του κινηματογράφου, ήταν ο μελό χαρακτήρας του που αποτυπωνόταν και στις ταινίες του».

Το 1952 θα γυρίσει ακόμη ένα μελόδραμα, με έντονα κοινωνικά ηθογραφικά στοιχεία και πάλι με τον Μακρή, τον «Γρουσούζη», ένα φιλμ που θα διανθίσει με κωμικά στοιχεία, ενώ μια σειρά από αξιόλογους καρατερίστες – ανάμεσά τους και ο νεαρός Ντίνος Ηλιόπουλος σε ρόλο ενός γέροντα – θα συμβάλλουν στην επιτυχία της ταινίας, της οποίας, εκτός από την παραγωγή, ο Φίνος είχε αναλάβει και το μοντάζ!

Τον ίδιο χρόνο θα γυρίσει το αισθηματικό δράμα «Η Αγνή του Λιμανιού», με την Ελένη Χατζηαργύρη (παραγωγή Φίνος Φιλμ), ενώ τον επόμενο χρόνο θα σκηνοθετήσει μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του, την απολαυστική αισθηματική κωμωδία «Το Σοφεράκι» με τον Μίμη Φωτόπουλο, στο ρόλο ενός γλεντζέ άστατου ταξιτζή, που ερωτεύεται το κορίτσι (Σμαρούλα Γιούλη) που χτύπησε με το σαραβαλάκι του. Πανέξυπνο δικό του σενάριο, απίστευτες ατάκες, ρυθμός, κεφάτες ερμηνείες και στο μοντάζ ο Ντίνος Κατσουρίδης.

Η καλύτερη ελληνική ταινία

Το 1955 θα γυρίσει, για πολλούς, την καλύτερη ελληνική ταινία όλων των εποχών, μία σπονδυλωτή, την πρώτη στην Ελλάδα, λαϊκή δραματική αισθηματική κομεντί, την πάντα φρέσκια «Κάλπικη Λίρα», έχοντας ως πρωταγωνιστές τους Λογοθετίδη, Λιβυκού, Φωτόπουλο, Βρανά, Μακρή, Διανέλλο, Χορν και Λαμπέτη. Ο Τζαβέλλας, σε δικό του σενάριο, φτιάχνει μία από τις αρτιότερες ελληνικές ταινίες, αυτήν τη φορά σε παραγωγή της ΑΝΖΕΡΒΟΣ, διαπερνώντας όλη την ελληνική κοινωνία, μέσα από τις τέσσερις ιστορίες του και βάζοντας στο στόχαστρό του το χρήμα και το πόσο κάλπικο είναι. Το φιλμ έγινε η πρώτη διεθνής ελληνική επιτυχία, αφού όπου κι αν προβλήθηκε την υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό, ενώ στη Σοβιετική Ένωση, η ταινία «παίχθηκε» σε 1.000 κινηματογραφικές αίθουσες ταυτόχρονα. Επίσης, Επιπλέον, βραβεύτηκε στα Φεστιβάλ Βενετίας και Μόσχας.

Ο Ζηλιαρόγατος, η Υβόν και η Αλίκη

Το 1956 θα έρθει η ώρα του «Ζηλιαρόγατου», μιας ξεκαρδιστικής κωμωδίας αισθηματικών παρεξηγήσεων, με τον Βασίλη Λογοθετίδη και ένα υπέροχο καστ συμπρωταγωνιστών, σε παραγωγή της ΑΝΖΕΡΒΟΣ. Το 1958 θα γυρίσει την αισθηματική κωμωδία «Μια Ζωή την Έχουμε», με τον Δημήτρη Χορν και την Υβόν Σανσόν, που τα τερτίπια της και η συμπεριφορά της προκάλεσε την οργή όλων των συντελεστών, ενώ το ντουμπλάρισμά της που έκανε η Θεανώ Ιωαννίδου δεν κόλλαγε με τον σνομπ χαρακτήρα της. Η ταινία στην εποχή της ήταν μία αποτυχία και είναι άγνωστο αν τελικά θα γινόταν αγαπητή από το κοινό, αν πρωταγωνιστούσε η αρχική επιλογή, η Αλίκη Βουγιουκλάκη!

Η Τραγωδία και η Αντιπαροχή ονείρων

Το 1961 θα κάνει το παιδικό του όνειρο πράξη και θα μεταφέρει στην οθόνη την τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη», με αποτέλεσμα πρωτοποριακό για την εποχή, που δίχασε την ελληνική κριτική, αλλά αποθεώθηκε στο Φεστιβάλ Βερολίνου.

Την τελευταία του ταινία θα την γυρίσει το 1964. Πρόκειται για την κλασική αισθηματική κωμωδία «Η Δε Γυνή να Φοβείται τον Άνδρα», με την οποία ανέδειξε δύο νέους ηθοποιούς ως πρωταγωνιστές, τον Γιώργο Κωνσταντίνου και τη Μάρω Κοντού, μια μεγάλη αγάπη αλλά και την εποχή της αντιπαροχής και του γκρεμίσματος όλων αυτών που μας ένωναν ως κοινωνία, παρά τα όποια στερεότυπα, τις ασήμαντες διενέξεις.

Ελληνικό Θέμα

Στις 18 Οκτωβρίου του 1976 θα πεθάνει από βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο, λίγες ημέρες μετά το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, για το οποίο πάσχισε ως ένθερμος υποστηρικτής του. Ο Γιώργος Τζαβέλλας που ξέφυγε από το παλιό ελληνικό σινεμά, ουσιαστικά έναν μιμητισμό του ξένου κινηματογράφου σε συνδυασμό με τα ελληνικά χαρακτηριστικά, είχε δηλώσει ότι «θα είχαμε πολλά να κερδίσουμε αν στρεφόμασταν σε θέματα καθαρώς ελληνικού χρώματος, σε συνδυασμό με τις φυσικές καλλονές του τόπου. Είναι ο μόνος τρόπος ν’ αποφύγουμε τη συντριπτική σύγκριση με τον πλούτο των σκηνικών που παρουσιάζουν τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά φιλμ. Μ’ άλλα λόγια, την έλλειψη να την κάνουμε πρωτοτυπία, δημιουργώντας ιδιότυπο ελληνικό φιλμ. Κι άλλωστε, αυτή θα είναι η προσωπικότητα του ελληνικού κινηματογράφου: το ελληνικό θέμα».

Μία άποψη, μία πεποίθηση, για έναν γνήσιο αυθεντικό ελληνικό κινηματογράφο, που ακόμη αναζητείται, μαζί με τα ασπρόμαυρα ευγενικά, γεμάτα γλυκύτητα όνειρα του Γιώργου Τζαβέλλα.

Η οικογένεια του Γρηγόριου Ζιάκα, ο οποίος πρόσφατα έφυγε από τη ζωή, εξέφρασε την ευγνωμοσύνη της σε όσους στάθηκαν στο πλευρό τους αυτές τις δύσκολες στιγμές. Σε ευχαριστήρια επιστολή που απέστειλε η οικογένεια, αναφέρονται τα εξής:

"Αισθανόμαστε την ανάγκη να ευχαριστήσουμε εγκάρδια όλους όσοι συμπαραστάθηκαν στο πένθος μας με θερμές ευχές, συλλυπητήρια μηνύματα και δωρεές. Ιδιαίτερα, ευχαριστούμε το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Φιλιατών για το ψήφισμα που αναδείκνυε το ήθος και την ακεραιότητα του αγαπημένου μας συζύγου, πατέρα και παππού."

Ο Γρηγόριος Ζιάκας υπήρξε μια ξεχωριστή προσωπικότητα, που με το ήθος του και την ακεραιότητά του κέρδισε την αγάπη και την εκτίμηση όσων τον γνώριζαν. Η οικογένεια, σεβόμενη τη μνήμη του, ευχαριστεί θερμά όλους όσοι στάθηκαν δίπλα τους σε αυτή τη δοκιμασία.

Με εκτίμηση,

Η οικογένεια Ζιάκα

Πενήντα ένα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, μία εξέγερση που έγινε σύμβολο του αγώνα.

Του αγώνα για την Ελευθερία και της αντίστασης στη Δικτατορία. Το ΑΠΕ-ΜΠΕ μίλησε με τον Βαγγέλη Ζιώγα, υποψήφιο διδάκτορα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και ειδικό συνεργάτη του Ιστορικού Αρχείου του ΕΚΠΑ, για την πορεία των γεγονότων που οδήγησαν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου, με αφετηρία την κατάληψη της Νομικής Σχολής, εννέα μήνες πριν, τον Μάρτιο του 1973.

«Στις 14 Νοεμβρίου 1973, φοιτητές και φοιτήτριες καταλαμβάνουν το κτίριο του Πολυτεχνείου στην οδό Πατησίων. Ήταν η αρχή μίας εξέγερσης που αποτέλεσε την κορύφωση μίας πορείας που ξεκινούσε από τις αρχές του 1972 με την άνθηση του φοιτητικού κινήματος και περιλάμβανε διάφορους σημαντικούς σταθμούς, όπως την κατάληψη της Νομικής Σχολής, τον Φεβρουάριο του 1973. Ωστόσο, η Νομική και το Πολυτεχνείο δεν ενώνονται με μία ευθεία γραμμή. Οι εννέα μήνες που μεσολάβησαν μεταξύ των δύο εμβληματικών γεγονότων αποτελούν μία πυκνή περίοδο, που μπόλιασε την ελληνική κοινωνία με εμπειρίες οι οποίες άνοιξαν τον δρόμο για την εξέγερση του Νοέμβρη», ανέφερε ο κ. Ζώγας.

Μία από τις σημαντικότερες μεταβολές που προέκυψε μετά την κατάληψη του Φεβρουαρίου, σύμφωνα με τον κ. Ζιώγα, ήταν η σκλήρυνση της στάσης του καθεστώτος έναντι της νεολαίας. «Αυτό κατέστη σαφές στη δεύτερη απόπειρα των φοιτητών να καταλάβουν τη Νομική, στις 20 Μαρτίου. Σε αντίθεση με την πρώτη κατάληψη, όπου το κτίριο εκκενώθηκε με ειρηνικό τρόπο, η απάντηση της δικτατορίας ήταν να εισβάλλουν αστυνομικοί στη σχολή και να ξυλοκοπήσουν αδιακρίτως όποιον ή όποια έβρισκαν σε διαδρόμους, αίθουσες, μπαλκόνια ακόμα και στην ταράτσα. Το σοκ από το μέγεθος της αγριότητας σε βάρος των σπουδαστών ήταν τέτοιο, που η Σύγκλητος του ΕΚΠΑ, θέλοντας να καταπραΰνει τις αντιδράσεις, δήλωσε ότι θα εκπλήρωνε το πάγιο αίτημα που υπήρχε για διεξαγωγή ελεύθερων φοιτητικών εκλογών, για να έρθει όμως η ακύρωση της απόφασης αυτής από το Υπουργείο Παιδείας», εξήγησε.

«Η άνοιξη του 1973 σηματοδοτεί μία διπλή ζωή για τη χούντα. Σε δημόσιο επίπεδο επεδίωκε να δώσει την εικόνα μίας σταδιακής φιλελευθεροποίησης. Από την άλλη, εν κρυπτώ, υιοθετήθηκαν απηνή μέτρα εναντίον εκείνων που αντιστέκονταν. Ο πλέον στυγνός κατασταλτικός μηχανισμός, η ΕΑΤ-ΕΣΑ ανέλαβε την καταστολή του φοιτητικού κινήματος, με δεκάδες συλλήψεις νέων να λαμβάνουν χώρα κατά το διάστημα Απριλίου – Μαΐου. Νέοι και οι νέες οδηγήθηκαν στα κρατητήρια της ΕΣΑ και υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια που πέραν την εκδικητικής αφόρμησης τους, είχαν ως στόχο την κάμψη του ηθικού τους», πρόσθεσε.

Σύμφωνα με τον κ. Ζιώγα, ένα γεγονός που «κλόνισε το αφήγημα περί σταθερότητας της δικτατορίας» ήταν αποκάλυψη, στις 22 Μαΐου, ότι στελέχη του Ναυτικού σχεδίαζαν να πραγματοποιήσουν κίνημα για την ανατροπή των συνταγματαρχών.

«Το πλήρωμα του αντιτορπιλικού Βέλος, για να αποφύγει τις συλλήψεις, αυτομόλησε στην Ιταλία ζητώντας πολιτικό άσυλο. Όσοι όμως εκ των κινηματιών βρίσκονταν εντός της χώρας δεν γλίτωσαν και οδηγήθηκαν σε φυλακές. Αρκετοί μάλιστα βασανίστηκαν από την ΕΣΑ, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτή του Σπύρου Μουστακλή που έμεινε ανάπηρος και έχασε τη φωνή του λόγω των χτυπημάτων που δέχτηκε. Πάντως, το κίνημα του Ναυτικού καταδείκνυε ότι η χούντα έχανε τα ερείσματα της ακόμα και μέσα στο στράτευμα», ανέφερε.

Ταυτόχρονα, όπως εξιστόρησε ο κ. Ζιώγας, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος έθετε σε εφαρμογή το πλάνο του για την «ελεγχόμενη φιλελευθεροποίηση».

«Στις 29 Ιουλίου, οργάνωσε δημοψήφισμα για νέο Σύνταγμα ώστε να αναδειχθεί σε “Πρόεδρο της Δημοκρατίας” με καθοριστικές υπερεξουσίες. Ύστερα από μία νοθευμένη διαδικασία, ο Παπαδόπουλος ορκίστηκε Πρόεδρος, ανέθεσε την πρωθυπουργία στον παλιό πολιτικό Σπύρο Μαρκεζίνη και κίνησε τις διαδικασίες για τη διεξαγωγή εκλογών, με εκτεταμένους αποκλεισμούς αντιπάλων έχοντας ως στόχο τη συγκρότηση μίας πλήρως ελεγχόμενης Βουλής», είπε ο κ. Ζιώγας και συνέχισε:

«Οι περισσότεροι πολιτικοί φρόντισαν να απονομιμοποιήσουν τις κινήσεις του Παπαδόπουλου. Εξάλλου, λίγους μήνες νωρίτερα, στις 23 Απριλίου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, είχε αποδομήσει το όλο εγχείρημα της "φιλελευθεροποίησης" με δηλώσεις του που είχαν δημοσιευτεί στην Ελλάδα και είχαν ασκήσει σημαντική επιρροή, τουλάχιστον στον συντηρητικό χώρο. Παράλληλα, μετά το δημοψήφισμα, σε μία κίνηση εντυπωσιασμού, η χούντα έδωσε γενική αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους. Βέβαια, όσοι από αυτούς ήταν φοιτητές και θεωρούνταν "επικίνδυνοι", οδηγήθηκαν άμεσα σε στρατόπεδα μακριά από αστικά κέντρα, για να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία».

H προσπάθεια της δικτατορίας να δώσει την εικόνα μίας ομαλοποίησης δεν είχε ιδιαίτερη απήχηση στην κοινωνία, όπως σημείωσε ο κ. Ζιώγας, και αυτό ήταν κάτι που φάνηκε σε αρκετές στιγμές εκείνου του φθινοπώρου.

«Ενδεικτικά, την 1η Οκτωβρίου περισσότεροι από 20.000 θεατές παρακολούθησαν στο γήπεδο του Παναθηναϊκού τη συναυλία του Σταύρου Ξαρχάκου “Κονσέρτο ’73". Το ογκώδες πλήθος θα μετατρέψει την εκδήλωση σε δυναμική αντιδικτατορική διαμαρτυρία, η οποία κατέληξε σε συγκρούσεις με την Αστυνομία, μέχρι αργά το βράδυ», ανέφερε.

Η μεγάλη όμως στιγμή εναντίωσης στο καθεστώς ήταν το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου στις 4 Νοεμβρίου. «Χιλιάδες άνθρωποι έδωσαν ηχηρό παρόν στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών και μετά το πέρας της τελετής πραγματοποίησαν μεγαλειώδη διαδήλωση στους δρόμους της πρωτεύουσας. Ακολούθησαν εκτεταμένα και σοβαρά επεισόδια που δημιούργησαν μεγάλες αντιδράσεις. Μέσα σε αυτό το κλίμα έντονου αναβρασμού θα πραγματοποιηθούν στις 14 Νοεμβρίου οι φοιτητικές συνελεύσεις διαφόρων σχολών, που συνέβαλαν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου εκείνο το απόγευμα, τόνισε».

Για το τριήμερο 14-17 Νοεμβρίου, ο κ. Ζιώγας έκανε λόγο για την «κορυφαία στιγμή του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος» και ανέφερε αναλυτικά:

«Νέοι και νέες συνέρρεαν ακατάπαυστα στον χώρο του Πολυτεχνείου για να συμμετάσχουν ενεργά σε μία εκδήλωση που απαιτούσε το τέλος της χούντας. Ο θρυλικός αυτοσχέδιος ραδιοφωνικός σταθμός έστελνε το μήνυμα της εξέγερσης απ’ άκρη σ’ άκρη του Λεκανοπεδίου. Ώρα με την ώρα, όλο και περισσότεροι πολίτες κατέφταναν στην καρδιά του κέντρου της πρωτεύουσας για να στηρίξουν τον αγώνα των φοιτητών. Οι μάχες με την αστυνομία ξεκίνησαν και σταδιακά εντάθηκαν σε επικίνδυνο βαθμό, με τους πρώτους νεκρούς διαδηλωτές να είναι γεγονός ήδη από το απόγευμα της 16ης Νοεμβρίου.

Το καθεστώς είχε πια αντιληφθεί ότι η κατάσταση έτεινε να ξεφύγει από τον έλεγχο του. Έτσι, πήρε την απόφαση να βγάλει τον στρατό στους δρόμους και να καταστείλει την εξέγερση με κάθε κόστος. Τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε η περιβόητη εισβολή του τανκ στον χώρο του Πολυτεχνείου. Τις επόμενες ώρες ακολουθήσαν σκηνές πραγματικού χάους. Στον ευρύτερο χώρο του κέντρου της Αθήνας, αλλά και σ’ ορισμένα σημεία της Αττικής, οι δυνάμεις της δικτατορίας πυροβολούσαν αδιακρίτως στο ψαχνό άοπλους πολίτες. Οι επιβεβαιωμένοι νεκροί εκείνων των ημερών ήταν τουλάχιστον 25 ενώ εκατοντάδες -ίσως και χιλιάδες- ήταν οι τραυματίες. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου κλόνισε τα θεμέλια της δικτατορίας, σφράγισε την απονομιμοποίηση της τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδας και επιβεβαίωσε με τον πιο τραγικό τρόπο την ιλαρότητα του αφηγήματος περί “φιλελευθεροποίησης”».

Αξίζει να σημειωθεί, ότι το Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ έχει αναπτύξει έναν νέο κόμβο, στη διεύθυνση https://antidiktatorikos.uoa.gr, υπό τον τίτλο «Aντιδικτατορικός Αγώνας (1967-1974): Ιστορία και μνήμη», υπογραμμίζοντας έτσι σύμφωνα με τον κ. Ζιώγα, τη σημασία της διεξαγωγής μίας «συστηματικής δουλειάς στο πλαίσιο νέων ιστορικών ερωτημάτων ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε σε βάθος άγνωστες πτυχές της δικτατορίας αλλά και να ξανασκεφτούμε ερμηνείες περισσότερο ή λιγότερο παγιωμένες».

Όπως ανέφερε ο κ. Ζιώγας, η κίνηση αυτή αποτελεί συνέχεια της πρωτοβουλίας πρώην στελεχών του αντιδικτατορικού αγώνα «50 χρόνια Πολυτεχνείο». «Ο στόχος πλέον είναι η συγκρότηση ενός αρχείου αντιδικτατορικού αγώνα και η συλλογή των μαρτυριών των πρωταγωνιστών του», κατέληξε.

Ελληνική ελιά. 

Ιερό δέντρο κατά την αρχαιότητα με έντονες κοινωνικές επιδράσεις και ευεργετικές ιδιότητες, αποτελεί σήμερα την πιο διαδεδομένη καλλιέργεια στην Ελλάδα και αναπόσπαστο κομμάτι της κάθε ελληνικής οικογένειας. 

Από την φύτευση μέχρι τους πρώτους ανθούς, την καρποφορία και την συγκομιδή ο δρόμος είναι μακρύς και περιέχει πολλά στάδια που θα καθορίσουν την υψηλή ποιότητα του ελαιόλαδου που όλοι θέλουμε να πετύχουμε. 

Στις νέες, υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις "Γούλα", στο Γραικοχώρι Ηγουμενίτσας γνωρίζουμε ότι το τελικό στάδιο παραγωγής είναι το και το πιο καθοριστικό για την εξασφάλιση της υψηλής ποιότητας έξτρα παρθένου ελαιόλαδου. 

Γι΄αυτό έχουμε φροντίσει ώστε: 

1) Κατά την αναμονή στο ελαιοτριβείο, ο καρπός να αποθηκεύεται αεριζόμενος σε μεγάλους δικτυωτούς σάκους για την αποφυγή ανάπτυξης οξέων. 

2) Το σχολαστικό πλύσιμο της ελιάς και η απομάκρυνση των φύλλων με την χρήση πεπιεσμένου αέρα στο νερό, εξασφαλίζει τον πλήρη διαχωρισμό της ελιάς από άλλα περιττά υλικά. 

3) Η σύνθλιψη του καρπού να γίνεται σε νέους ανοξείδωτους μαλακτήρες με «κρύα επεξεργασία». Με ειδικούς θερμομετρητές φροντίζουμε ώστε η θερμοκρασία να μη ξεπερνά τους 22 C. 

4) Να υπάρχει διαρκής εξαερισμός των υδρατμών κατά την διάρκεια της παραγωγής ώστε να αποφευχθεί η δημιουργία «πικρίλας» και να αυξηθεί η ποιότητα. 

5) Παρέχουμε διαχωρισμένο χώρο αναμονής των πελατών για την παρακολούθηση της διαδικασίας παραγωγής με παράδοση του ελαιόλαδου αν όχι την ίδια μέρα, το αργότερο μέχρι την επόμενη. 

Και όλα αυτά, γιατί αποτελεί στοίχημα για εμάς η υψηλή ποιότητα που θέλετε να πετύχετε... 

Σας περιμένουμε καθημερινά στο Γραικοχώρι Ηγουμενίτσας.

Τηλέφωνα επικοινωνία:

2665025450 - 6944607459

Η Γεωργία Σκοπούλη μεταφέρει στιγμές από τη ζωή και το έργο του Σπύρου Μουσελίμη, όπως αυτές παρουσιάστηκαν σε συμπόσιο στην Παραμυθιά:

Όταν αποφάσισα να αναφερθώ στο Συμπόσιο, που έγινε στην Παραμυθιά πριν απο 2 χρόνια για τον Σπύρο Μουσελίμη, αναρωτήθηκα: Τι απ’ όσα άκουσα και έμαθα, αυτές τις δυο μέρες, να μεταφέρω στους αγαπητούς αναγνώστες του Ηπειρωτικού Αγώνα; Πόσα να χωρέσουν σε μια σελίδα της εφημερίδας; Στριμώχνονται οι εικόνες και οι σκέψεις στο μυαλό μου και δεν χωράνε…

Μέσα σε τόσο λίγο χρόνο ξεδιπλώθηκαν η πολυτάραχη ζωή ενός ανθρώπου και η ιστορία του τόπου του. Αυτή την ιστορία προσπάθησε να αναδείξει και να τη μεταφέρει και στους μαθητές του. Δεν έχει νόημα, έλεγε, να μελετάει κανείς την παγκόσμια ιστορία, αν πρώτα δεν γνωρίζει την ιστορία του τόπου του.

Με το καταπληκτικό ντοκιμαντέρ του Νίκου Παπαθανασίου για τον Σπύρο Μουσελίμη, την καλαίσθητη και πλούσια έκθεση ιστορικού και αρχειακού υλικού, που με επιμονή και ευλάβεια είχε αφήσει ο τιμώμενος, και με τους δώδεκα ομιλητές (πανεπιστημιακούς, αρχαιολόγους, ιστορικούς, λαογράφους, συγγραφείς, εκπαιδευτικούς, ποιητές), με ένα πολυπολιτισμικό γίγνεσθαι τιμήθηκε ο Σπύρος Μουσελίμης. Το κύριο όμως χαρακτηριστικό που ακούστηκε στην αίθουσα αλλά και από ανθρώπους που τον έχουν γνωρίσει ήταν η λέξη:  Άνθρωπος! πάνω απ’ όλα.

Ένας φωτισμένος δάσκαλος, συγγραφέας, ποιητής, ιστορικός, αρχαιολόγος και λαογράφος, και πάνω απ’ όλα πατριώτης που το απέδειξε και με την αντιστασιακή του δράση στα βουνά της Θεσπρωτίας και με το «παράσημο» από το επίσημο κράτος, τις διώξεις και τις εξορίες…

«Ένας αλάρωτος άνθρωπος», ήταν το επίγραμμα τού Αλέκου Μουσελίμη, φιλόλογου και ανεψιού του, στην ομιλία του «Σπύρος Μουσελίμης, μια πολυσχιδής προσωπικότητα, ένα ανήσυχο πνεύμα, ένας αλάρωτος άνθρωπος».

«Εχτός από τους γονέους μας που μας έφεραν στον κόσμο, μας κουνάρησαν, μας ανέθρεψαν, μας μεγάλωσαν, έχουμε χρέος και στον τόπο που πρωτογνωρίσαμαν, στα δένδρα, στο σπίτι που πρωτοβυζάξαμαν το μητρικό γάλα, στον ήλιο το δικό μας, στους συμπατριώτες μας, καλούς ή κακούς, στην ξεχωριστή μας πατρίδα. “Πατρός τε και μητρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτατον η Πατρίς”. Το χρέος αυτό ξεπλερώνω.» (από χειρόγραφο του Σπύρου Μουσελίμη).

Αγαπητοί αναγνώστες κι εγώ «ξεπληρώνω» κάποιο χρέος προς αυτόν τον Άνθρωπο που υπήρξε τόσο κοντά μας και τόσο… μακριά μας.

Από τη ζωή του

Ο Σπύρος Μουσελίμης (όπως αναφέρεται στο δελτίο του Συμποσίου, αποσπάσματα του οποίου χρησιμοποιήθηκαν για ετούτο το άρθρο) γεννήθηκε στο Πόποβο το 1898. Μεγάλωσε σε ένα αγροτικό ποιμενικό περιβάλλον και κράτησε βαθιά μέσα του μέχρι το τέλος της ζωής του τις εικόνες εκείνης της ζωής. Η γλώσσα των κτηνοτρόφων γονέων του έγινε το εργαλείο που ξεδίπλωσε τις σκέψεις του. Μια γλώσσα ρωμαλέα και αυθεντική, πιο κοντά στις αρχαίες ρίζες από την κατασκευασμένη δημοτική των λογίων.

Το απομονωμένο χωριό του τον επηρέασε στις απόψεις του. Οι κάτοικοι, τραχείς ορεσίβιοι, ανυπότακτοι, ληστές κι αντάρτες, δεν συμβιβάστηκαν ποτέ με την εξουσία. Σκαρφαλωμένοι στα κακοτράχαλα βουνά τους, αντιστάθηκαν στους Οθωμανούς, στους αρβανίτες μπέηδες, στους Ιταλούς και στους γερμανούς κατακτητές.

Όταν αποφοίτησε από το Σχολαρχείο του χωριού του, πήγε στο Γυμνάσιο κι αργότερα στο διδασκαλείο στα Γιάννενα. Υπηρέτησε δάσκαλος για 40 χρόνια. Ξεκίνησε ως δάσκαλος αλληλοδιδακτικής στα σχολεία περιοχής της Παραμυθιάς κι εξελίχθηκε σ’ έναν από τους καλύτερους δασκάλους που πέρασαν ποτέ από αυτά.

Έμαθε στους μαθητές του ν’ αγαπάνε τη γλώσσα των μανάδων και των πατεράδων τους και φύσηξε μέσα στην ψυχή τους την αγάπη για τη λευτεριά.

Κυνηγήθηκε για τις ιδέες του από τους επιθεωρητές, αλλά ποτέ δε έσκυψε το κεφάλι. Συνέχισε με το ίδιο πάθος τη διδασκαλία αν και τον διέκοπταν οι εξορίες και οι απολύσεις. Ακόμη και στα ξερονήσια συνέχισε να υπηρετεί τον λαό διδάσκοντας τους αγράμματους!

Το πάθος για την ελευθερία τον έφερε συχνά αντιμέτωπο με την κάθε μορφής εξουσία. Από το καθεστώς του Μεταξά μέχρι τους ιταλούς και γερμανούς κατακτητές. Ήταν από τους πρώτους αντιστασιακούς της Παραμυθιάς αλλά και ολόκληρης της Θεσπρωτίας. Στο ταβάνι του σπιτιού του έκρυβε με κίνδυνο της ζωής του μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Η τεράστια εκτίμηση, που έτρεφαν γι’ αυτόν και το έργο του ακόμη κι οι αντίπαλοί του, δεν τον έφεραν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Από παιδί άρχισε να σκαρφαλώνει στα βουνά και να ψάχνει για αρχαία κάστρα, πόλεις, τάφους και χαλάσματα. Επισκέφτηκε και την τελευταία στάνη και κατέγραψε τον τρόπο ζωής, τα τραγούδια και τις ιστορίες των απλών ανθρώπων του λαού. Συχνά δημοσίευε τα έργα του στις εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής, μελέτες, διηγήματα, ποιήματα, παραμύθια, ιστορικά λαογραφικά και αρχαιολογικά θέματα. Βραβεύτηκε πολλές φορές για το έργο του από την Ακαδημία Αθηνών, τα Ηπειρώτικα Χρονικά, τη Γλωσσική Εταιρεία, την Ηπειρωτική Εταιρεία και τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Πολλά από τα έργα του τα εξέδωσε ο ίδιος σε βιβλία.

Το δημοτικό τραγούδι τον επηρέασε βαθύτατα και γέμισε το λογοτεχνικό του έργο με τη νοσταλγία του χωριού και της στάνης. Ένα μεγάλο κομμάτι του σπουδαίου έργου του μένει αδημοσίευτο φυλαγμένο με προσοχή στο αρχείο του.

Παθιασμένος με την αρχαιολογία, ανακάλυψε αρχαίες οχυρώσεις πάνω στα βουνά που ακόμη και σήμερα δεν έχουν ανασκαφεί. Συνεργάστηκε με την Αρχαιολογική Υπηρεσία και διέσωσε αρχαιότητες που θα είχαν χαθεί αν δεν τις είχε φροντίσει ο ίδιος.

Συνεργάστηκε με «ιερά τέρατα» της αρχαιολογίας, όπως ο Nikolas Hammond, o Δημήτριος Ευαγγελίδης κι ο Σωτήριος Δάκαρης. Είχε συνεχή επικοινωνία μαζί τους αλλά και με άλλους λόγιους της Θεσπρωτίας που ασχολούνταν με τις αρχαιότητες όπως ο Κώστας Μιχαηλίδης στον Άγιο Βλάσιο…

Θα ήταν, αγαπητοί αναγνώστες, μεγάλη η δική μου παράλειψη αν δεν σας μετέφερα και μέρος των μαρτυριών που είχα τη τύχη να συλλέξω από τα τρία από τα δέκα παιδιά του που βρίσκονται στη ζωή και από τις γυναίκες τους που τον έζησαν από κοντά.

Ελένη Τζώη, κόρη, 83 χρονών, νοικοκυρά, Παραμυθιά

Μια ζωή φευγάτος…

Εγώ τον πατέρα δεν τον γνώρισα καλά. Μια ζωή φευγάτος. Οι πόλεμοι, οι εξορίες, το τρέξιμο στα βουνά και στα λαγκάδια να ανακαλύπτει αρχαία, στα χωριά να μαζεύει ιστορίες και τραγούδια…

Εκείνο όμως που θυμάμαι πολύ καλά ήταν να με στέλνει σε μια χήρα, με πολλά παιδιά, πάμφτωχη, και να της δίνω χρήματα όταν πληρωνόταν από το δασκαλίκι. Γιατί, όταν τον έπαυαν από το σχολείο ή όταν ήταν εξορία, δεν είχε μισθό.

Γιώργος Μουσελίμης, γιος, 81 χρονών, αυτοκινητιστής, Γιάννενα

Αυτά θα τα ξοδιάσω για σένα πατρίδα μου!

Ένας άνθρωπος απλός που δεν διεκδικούσε τίποτε από κανέναν! Άπλωνε το χέρι να βοηθήσει, και ειδικά τη φτώχεια. Ένας άνθρωπος ο οποίος την πάλευε τη ζωή και αγωνίστηκε για τη λευτεριά του λαού. Ένα φωτισμένο μυαλό που έβλεπε μακριά, κι ένας πρεσβευτής των γραμμάτων, ο οποίος τραγούδησε τον λαό με τους στίχους του, μιας και ήταν γέννημα και θρέμμα αυτού του λαού. Οι στίχοι του «Μπήκαν τα γίδια στο μαντρί» είναι του πατέρα μου, το έγραψε το 1926, ήταν 28 χρονών! Κυκλοφόρησε σε δίσκο 33 στροφών. Στον δίσκο επάνω γράφει ότι παίζει κλαρίνο ο Καρακώστας και κατ’ απαίτηση του πατέρα μου προς τη δισκογραφική εταιρεία να γραφτεί: στιχουργός άγνωστος! Τόσο απλός και σεμνός. Δεν του άρεσε ποτέ η προβολή.

Ήμασταν δέκα παιδιά. Τα δυο χάθηκαν στην κατοχή από κοιλιακό τύφο. Οι συνθήκες μάς ανάγκασαν να μην σπουδάσουμε όλοι, κυρίως ο κατατρεγμός του πατέρα μας γιατί ήταν κομμουνιστής. Όλα τα παιδιά μάθαμε γράμματα, άλλοι το Δημοτικό και άλλοι το Γυμνάσιο, ο μικρότερος έγινε δάσκαλος. Ο μεγαλύτερος έδωσε εξετάσεις στον ΟΤΕ, πρώτος ήταν στον κατάλογο εισαγωγής. Το όνομά του εξαφανίστηκε! Και αυτός ο ίδιος υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στο κολαστήριο της Μακρονήσου…

Ο πατέρας τον περισσότερο χρόνο ήταν εξορία, η μάνα μας ήταν εκείνη που μας μεγάλωσε. Πήγαινε στο Φανάρι και μάζευε καλαμπόκια και στάρια για να μας ταΐσει.

Σχετικά με το Νεκρομαντείο θυμάμαι μερικά πράγματα. Ήμουν 17 χρονών. Και ήμουν εκεί στις ανασκαφές και βοηθούσα και τους μαγείρευα να φάνε, γιατί τότε το πιο κοντινό χωριό, που είναι το Μεσοπόταμο, είχε πολύ λίγα σπίτια, οι άνθρωποι λείπανε στα χωράφια, στα ζώα, τι να φάνε οι εργάτες που όλη μέρα σκάβανε; Λοιπόν σκάψαμε γύρω στα τρία μέτρα, από πάνω ήταν το εκκλησάκι ο Άγιος Ιωάννης. Είχαμε την τύχη να σκάβουμε πάνω από τη σκεπή του Νεκρομαντείου! Φτάνοντας στα τριάμισι μέτρα αρχίσαμε να βρίσκουμε διάφορα μικρά αντικείμενα χάλκινα, αλλά το Νεκρομαντείο πουθενά! Πάμε να φύγουμε, ο Όμηρος δεν ήξερε τι έγραφε, άκουσα τον Δάκαρη να λέει, γιατί ο πατέρας μου είχε διαβάσει τον Όμηρο και είχε συμπεράνει ότι το Νεκρομαντείο ήταν σε αυτή τη θέση. Επέμενε, λοιπόν, ο πατέρας μου και στα 30 εκατοστά είδαμε τον πρώτο βράχο! Άρχισαν να πηδάν από τη χαρά τους!

Θα ήθελα να σας αναφέρω και ένα άλλο γεγονός, αξιοσημείωτο, που συνέβη το 1978. «Οι φίλοι του Σουλίου» τού κάναν μια γιορτή για να τον τιμήσουν. Ήταν εκεί ο Βρέλλης, ο Μάλαμας και πολύς κόσμος. Την κύρια ομιλία την είχε ο λογοτέχνης Βασίλειος Κραψίτης, μίλησε δυο ώρες, όμως για την προσφορά του στην Εθνική Αντίσταση δεν ανέφερε τίποτε! (Εμείς μεταξύ μας το σχολιάσαμε μετά.) Ο πατέρας είπε μονάχα ετούτα: Ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνατε. Η πολιτεία έστω και αργά με θυμήθηκε. Κι ένα κύτταρο να αναδεύει στον εγκέφαλό μου και η τελευταία ρανίδα του αίματός μου και μια σταξιά μελάνι να μείνει στην πένα μου αυτά θα τα ξοδιάσω για σένα Πατρίδα μου…

Σοφία Μουσελίμη, νύφη, σύζυγος του Γιώργου, 71 χρονών, νοικοκυρά, Γιάννενα

…ακούραστη γυναίκα!

Απλός άνθρωπος, πολύ καλός, εργατικός. Όταν δεν έλειπε, ήταν μέρα νύχτα κλεισμένος στο γραφείο του διάβαζε, έγραφε. Δεν ήθελε να τον ενοχλεί κανείς και να πειράξει τα πράγματα του, όλα ήταν σε τάξη!

Εμείς τότε μέναμε στην ίδια αυλή, στην Παραμυθιά, έβλεπα να έρχονται φοιτητές και από την Παραμυθιά, από τα Γιάννενα, από όλη την Ελλάδα, τον ρωτούσαν διάφορα πράγματα, τους εξηγούσε, τους ξεναγούσε στους αρχαιολογικούς χώρους. Έρχονταν και φίλοι από την Αμερική, από τη Γερμανία νέοι αρχαιολόγοι. Φιλοξενούσε πολύ κόσμο, στο κρεβάτι του! Αυτός κοιμόταν στο γραφείο και η πεθερά μου στην κουζίνα. Ήταν πολύ φιλόξενη και η πεθερά μου, ακούραστη γυναίκα! Εκείνος έφευγε πρωί πρωί με ένα σακίδιο στον ώμο και το καπέλο στο κεφάλι, και γύριζε αργά το βράδυ. Συχνά ώρες και μέρες πέρναγε στα βουνά και στα χωριά, η πεθερά μου του έλεγε, πες μας κατά πού πας για να σε βρούμε αν σου τύχει κάτι! Μια φορά έσπασε το πόδι στα κατσάβραχα που γύρναγε…

Έδινε χρήματα σε φτωχούς ή δάνειζε και δεν τα έπαιρνε πίσω.

Άνθρωπος που δεν ησύχαζε ποτέ. Άνθρωπος αλάρωτος…

Λευτέρης Μουσελίμης, γιος, 78 χρονών, δάσκαλος, Παραμυθιά

Ήταν ένας συγγραφέας «σιωπηλός»

Εγώ τι να πω για τον πατέρα; Δεν τον βλέπαμε ποτέ! Ήταν συνέχεια στις εξορμήσεις, όταν δεν ήταν στα ξερονήσια…

Ο πατέρας μου ήταν ένας συγγραφέας «σιωπηλός». Χωρίς φιλοδοξίες προβολής, με το μεγάλο προσόν του ήθους και της αρετής. Ένας εργάτης της ιστορικής και αρχαιολογικής έρευνας στη Θεσπρωτία.

Η προσφορά του στον τομέα τον ιστορικό αλλά και στον τομέα της γραμματολογίας γενικότερα ήταν ανεκτίμητη.

Συνδύαζε το πάθος του αρχαιολόγου, τη χαρά του λαογράφου, την πνοή του ποιητή. Η ανακάλυψη του Νεκρομαντείου, της Στύγας, οι ανασκαφές του Κουγκίου και άλλων πολλών αρχαιολογικών χώρων ήταν δικές του υποδείξεις. Και η συστηματική έρευνα μαζί με τον Δάκαρη έφεραν στο φώς το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης.

Μάχη Μουσελίμη, νύφη, σύζυγος του Λευτέρη, 75 χρονών, μοδίστρα, Παραμυθιά

Νόμιζες ότι ζούσες σ’ εκείνη την εποχή!

Έχω τις καλύτερες εντυπώσεις από τον πεθερό μου! Όχι μόνο εγώ, όλες οι νύφες. Και μας καμάρωνε καθώς και τις τρεις κόρες του. Ήταν αξιοσέβαστος, αγαπούσε τον κόσμο όλον για τον οποίον και αγωνιζόταν, και τον αγαπούσαν όλοι.

Πολύ συχνά μας έπαιρνε μαζί με τις εγγονές του, όσοι χωράγαμε στο αυτοκίνητο, πάντα υπήρχαν φίλοι με αυτοκίνητο, και μας πήγαινε παντού. Νεκρομαντείο, Νικόπολη, Δημόκαστρο, και άλλους αρχαιολογικούς χώρους, με βάρκα στον Αχέροντα και μας εξηγούσε πώς πηγαίναν οι ψυχές στον Άδη, για τις ανασκαφές, την ιστορία του κάθε τόπου. Μας τα εξηγούσε τόσο ωραία! Νόμιζες ότι ζούσες σ’ εκείνη την εποχή! Για την παλιά Πάργα, πώς φέρανε τις πρώτες ελιές από την Μεσοποταμία, για το Σούλι, παντού. Όταν ανακάλυπτε κάποιον αρχαιολογικό χώρο, βήμα-βήμα πήγαινε, με οδηγό τα δικά του πατήματα και τα λεγόμενα των βιβλίων. Αλλά όταν πρωτοεντόπιζε κάτι, πήγαινε πάντα με κάποιον αρχαιολόγο ή με την αστυνομία, ποτέ μόνος!

Πέθανε από καλπάζοντα καρκίνο. Και ένα μήνα πριν είχε πάει να ξεναγήσει στο Σούλι ένα πούλμαν με τουρίστες! Πήγαινε εσύ Σπύρο που τα ξέρεις καλύτερα, του είπαν. Ξενάγησε κόσμο και κοσμάκη!

Πέθανε ήσυχα στο κρεβάτι του. Λίγες ώρες πριν, μάς είχε ρωτήσει: Πού είμαι τώρα; Στο δωμάτιό σου, του είπαμε. Μα πώς; Εγώ δε έχω ξαναδεί τέτοιο τοπίο με τόσα δέντρα! Τόσα λουλούδια! είπε.

Δίπλα στο κομοδίνο του βρήκαμε τους στίχους:

Γέρος του Ολύμπου Σταυραϊτός

Κείτομαι χαμωπούλι

Χωρίς καρδιά και δύναμη

Και με φτερά κομμένα

Απο την Εφημερίδα “Ηπειρώτικος Αγών”

Η ΤΕ Θεσπρωτίας του ΚΚΕ αποχαιρετά με θλίψη και σεβασμό τον σπουδαίο ποιητή και στιχουργό Μιχάλη Γκανά που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών αφήνοντας το δικό του ξεχωριστό σημάδι στο ελληνικό τραγούδι, καθώς ήταν δημιουργός πολλών αγαπημένων τραγουδιών, μελοποιημένων από τους Μίκη Θεοδωράκη, Νίκο Ξυδάκη, Δημήτρη Παπαδημητρίου, Θανάση Γκαϊφύλλια κ.ά.

Γεννήθηκε στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας το 1944. Στα χρόνια του εμφυλίου η οικογένειά του, ακολουθώντας και το υπόλοιπο χωριό, κυνηγημένοι από τον Εθνικό Στρατό καταφεύγουν στις σοσιαλιστικές χώρες. Τα παιδικά του χρόνια τα περνά στην Ουγγαρία. Το 1962 επέστρεψε στην Ελλάδα και σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών, χωρίς να ολοκληρώσει τη φοίτησή του. Εργάστηκε ως βιβλιοπώλης, ως επιμελητής λογοτεχνικών εκπομπών και σεναριογράφος, καθώς και ως κειμενογράφος. Εξέδωσε αρκετές ποιητικές συλλογές, όπως «Ακάθιστος Δείπνος» και «Μαύρα Λιθάρια», αλλά και πεζογραφία.

Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Για τα έργα του έλαβε πολλά βραβεία και διακρίσεις.

Η πολιτική προσφυγιά που γνώρισε από πολύ μικρός και η οδύσσεια μέχρι να φθάσουν στην Ουγγαρία έμεινε στη μνήμη του για πάντα και καθόρισε τη γραφή του.

Η Ελλάδα χαράχτηκε σε κάθε στίχο που έφτιαχνε, με την πέννα του άνοιξε δρόμους για να περπατήσουν όσοι “δεν έμειναν αλώβητοι από τις μυλόπετρες της Ιστορίας”.

Στους δωρικούς του στίχους συνέχισε να τραγουδά καθώς πίστευε ότι ''δουλειά της ποίησης είναι να στέκει πάνω στις πληγές και να τις ξύνει. Έχει μια παρηγορητική δύναμη. Μια ελευθεριότητα. Μια ασύγκριτη καταφυγή σε ένα άλλο προσωπικό σύμπαν. Γι αυτό: Να μη κοιτάς, λοιπόν, μα να παρατηρείς. Γιατί η παρατήρηση έχει διάρκεια. Και η διάρκεια είναι πάθος".

Η ΤΕ Θεσπρωτίας του ΚΚΕ εκφράζει τα θερμά της συλλυπητήρια στην οικογένεια και τους οικείους του.

Ηγουμενίτσα 13/11/2023

ΤΕ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ

Με βαθιά συγκίνηση αποχαιρετούμε τον Μιχάλη Γκανά, έναν μεγάλο ποιητή και στιχουργό, έναν άνθρωπο της τέχνης που έφερε τη σφραγίδα του βιωμένου πόνου και της ανθρωπιάς. Όπως έγραψαν οι κριτικοί, ο Γκανάς «γεννήθηκε μεγάλος», διότι η τέχνη του ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με τη σκληρή ενηλικίωση ενός ανθρώπου που από μικρός γνώρισε τις αλήθειες της ζωής, τις πληγές της Ιστορίας και το βάρος της απώλειας.

Γεννημένος το 1944 στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας, η πορεία του Γκανά μέσα από την προσφυγιά και την οδύσσεια της μετανάστευσης σφράγισε τη γραφή του με τον τόπο του, την Ήπειρο, και με τον διαχρονικό αγώνα για επιστροφή στις ρίζες. Η ποίησή του μετουσίωσε τις μνήμες και τις παραδόσεις της Ηπείρου σε ένα ζωντανό ελληνικό έπος, ενσωματώνοντας τις σκιές του παρελθόντος, τα μοιρολόγια και τις αφηγήσεις.

Θερμά συλλυπητήρια στην οικογένεια και στους οικείους του. Το έργο του Μιχάλη Γκανά θα μείνει για πάντα κοντά μας, στα λόγια που μοιραζόμαστε και στους στίχους που τραγουδάμε, ατενίζοντας τη λίμνη και την ψυχή της Ηπείρου.

Το εξώφυλλο του βιβλίου για τον Νικόλα Κιάμο, με φωτογραφία από την εποχή του ΕΛΑΣ

Ο Νικόλας Κιάμος από το Τσαγγάρι Σουλίου (1900-1973), για τους γνώστες της ιστορίας της σύγχρονης Ηπείρου δεν χρειάζεται πολλά λόγια, τουλάχιστον για την αρχική ιδιότητά του: από ένας τυπικός ληστής της ύστερης οθωμανικής περιόδου (ή, για την ακρίβεια, της μεταβατικής δεκαετίας μετά την απελευθέρωση της Θεσπρωτίας το Φλεβάρη του 1913), έχοντας γνωρίσει στη φυλακή τον Νίκο Ζαχαριάδη και ασπαζόμενος, στα 40 του, τις κομμουνιστικές ιδέες, αναδείχτηκε στέλεχος του 24ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, αργότερα βρέθηκε στο Μπούλκες, μετέπειτα ξεχώρισε ως στέλεχος της 8ης μεραρχίας του ΔΣΕ (στη θρυλική 159 ταξιαρχία στο Σούλι), ενώ στην Τασκένδη κυριολεκτικά «τερμάτισε» την, αν μη τι άλλο, πληθώρα εμπειριών που ένας άνθρωπος θα μπορούσε να ζήσει, φτάνοντας, μέσα από τη συμμετοχή του στις οργανώσεις του ΚΚΕ που αναγνώριζαν ως νόμιμο ηγέτη του τον Νίκο Ζαχαριάδη, να συγκρουστεί ανοιχτά από το 1955-‘56 με τον ρωσικό μεγαλοκρατισμό και αργότερα ιμπεριαλισμό, και να καταλήξει στη Σιβηρία, ως διακεκριμένος αγωνιστής των οργανώσεων με επικεφαλής τους Ράφτη (Νεμέρτσικα)-Κυργιάννη (Λακαρέα)-Πάνο Λαμπράκη (Λαδιά), οι οποίοι εξορίστηκαν στη Σιβηρία (ο δε Κυργιάννης, μετά την καταγγελία της εισβολής Μπρέζνιεφ στην Κίνα το 1969, και σε ψυχιατρεία, μέχρι το 1975, υφιστάμενος – δεμένος χειροπόδαρα – βίαιη σίτιση και χορήγηση ψυχοφαρμάκων, καθώς και ξυλοδαρμούς από τρόφιμους) και Γιάννη Γκόγκο. Με δυο λόγια, σε μόλις 73 χρόνια (πέθανε το 1973, μη έχοντας καταφέρει να επαναπατριστεί), ο Κιάμος έζησε πλήρως δύο αιώνες.

Οι συνθήκες για τη συγγραφή βιβλίου με τέτοιο περιεχόμενο, όπως είναι ευνόητο, δεν θα μπορούσε να είναι εύκολες. Όχι λόγω της έδρας του συγγραφέα: αντίθετα, αυτή, ίσως, συνέβαλε στο άνοιγμα περισσότερων στομάτων και στην εύρεση περισσότερων τοπικών πηγών. Ωστόσο, το βιβλίο αναπόφευκτα είναι ανισοβαρές (κι αυτό δεν γράφεται ως κριτική, άλλωστε, δεν έχει νόημα αυτή πια), καθώς τα αρχεία των ύστερων διωκτών του Κιάμου (ρώσων ρεβιζιονιστών-ιμπεριαλιστών και Ελλήνων ακολούθων τους), πέραν όσων έχουν διαρρεύσει, παραμένουν κλειστά. Έτσι, ο Μ. Πασιάκος αναγκάστηκε να ενώσει τα διάσπαρτα κομμάτια του παζλ της ζωής του Κιάμου, όπως αυτά υπήρχαν είτε σε ελληνικά κρατικά αρχεία και δημοσιεύματα του προπολεμικού Τύπου, είτε σε γραπτά συμμαχητών ή αντιπάλων του, είτε προφορικές και γραπτές μαρτυρίες πρωτογενείς ή δευτερογενείς, είτε το οικογενειακό ή πολιτικό του αρχείο, όσο διασώθηκε και αυτό.

Παρά την διαφορετικότητα, ως προς την ποιότητα και την έκταση, των πηγών του, και την αναπόφευκτη ανομοιογένεια τους που καθιστά την ένωσή τους σχεδόν συρραφή και, ως ένα σημείο, δεν επιτρέπουν στον μη εξοικειωμένο αναγνώστη να συνάγει μια θετική ή αρνητική αποτίμηση της ζωής του Κιάμου (άσχετα αν αυτό ήταν ή όχι πρόθεση του συγγραφέα), κάτι το έτσι κι αλλιώς δύσκολο λόγω των δύο διαμετρικά αντίθετων ζωών που αυτός κατά σειρά είχε, εντούτοις, στο βιβλίο επιτυγχάνεται να αποτυπωθεί η ζωή και η δράση του Κιάμου, ιδίως την προπολεμική περίοδο, σε μια εποχή που η περιοχή της Θεσπρωτίας/Σουλίου άλλαζε (το τελευταίο συνάγεται από το βιβλίο και το καθιστά ακόμα πιο ενδιαφέρον). Περιγράφεται (σε διαφορετική, όπως προαναφέρθηκε, έκταση) η ζωή του ως βοσκού, που αναγκάστηκε να σκοτώσει, η φυγή του στο βουνό ως κρυμμένου, η παράδοσή του, η ανταλλαγή της ποινής του με το κυνηγητό άλλων ληστών, ιδίως μουσουλμάνων Τσάμηδων, και κατά κάποιους η διά της βίας προπαγάνδιση της φυγής των μουσουλμάνων της Θεσπρωτίας ως Τούρκων, η ταπείνωση αστυνομικών από πλευράς του παρά τη συνεργασία, ο εξαναγκασμός του σε εκ νέου φυγή, η κήρυξη της Ηπείρου σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την καταστολή του φαινομένου της ληστείας, η κατά κάποιους συμμετοχή του σε απαγωγή πλούσιου αλβανού μουσουλμάνου μειονοτικού, που αναπόφευκτα έλαβε διεθνείς διαστάσεις, η νέα ζωή του ως εμπόρου αλλά και η παγίδευσή του από ανταγωνιστές του εμπόρους, η φυλάκισή του σε ισόβια, η γνωριμία του με τους κομμουνιστές, η απόδραση, η άρνηση των λιρών του Ζέρβα, που προσπαθούσε να τον πάρει στον ΕΔΕΣ από τον ΕΛΑΣ, με τη συγκλονιστική δήλωση: «Να του πεις [του Ζέρβα] να το βάλει καλά στο μυαλό του: Ο Κιάμος τώρα δεν πουλιέται ούτε για εξακόσιες λίρες, ούτε για έξι χιλιάδες, ούτε και για όλο το θησαυρό του κόσμου» (αφού, όπως έγραφε στο αυτοβιογραφικό του σημείωμα, «εγώ είχα ανάγκη από δικαιοσύνη, όλα τα άλλα ταχα χορτάσει από μικρός»), η δράση του στο καταταλαιπωρημένο από τις 3 διαλύσεις από τον ΕΔΕΣ 24ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ, το Μπούλκες, ο νέος ένοπλος αγώνας, για το ρίζωμα του οποίου στην Ήπειρο ως και ο Κιάμος αναφέρει το μεγάλο μέγεθος των ταλαιπωριών που (και ο ίδιος) υπέστη, λόγω και του λεγκαλισμού που χαρακτήριζε πολλά στελέχη του κινήματος, καθώς και η ηρωική δράση του στο Σούλι. Όπως προειπώθηκε, η ζωή του στην Τασκένδη αναπόφευκτα δεν ήταν δυνατό να αναλυθεί ιδιαίτερα. Ωστόσο, και μόνο η αναφορά στις λέξεις «Σοβιετική Ένωση», της όλο και πιο αυτοματοποιημένης παραγωγής και του όλο και πιο υψηλού τα πρώτα χρόνια παραμονής του Κιάμου πολιτισμού, καθιστά αυτομάτως χτυπητή τη διαφορά της με την πρωτόγονη ζωή και εργασία στο Σούλι. Εξάλλου, το έλλειμμα αυτό αντισταθμίζεται από τέσσερα σημαντικά αρχεία: την κριτική του Κιάμου σε διάφορα στελέχη, το αυτοβιογραφικό του σημείωμα, το κάλεσμά του στους αντιρεβιζιονιστές για ενότητα και το κάλεσμά του στους ρεβιζιονιστές ιθύνοντες του Συλλόγου των προσφύγων εκεί μετά το πραξικόπημα του ’67, με την χαρακτηριστική εισαγωγή: «τι κάνετε, τι κάθεστε;», με την παράκληση για οργάνωση έμπρακτης βοήθειας στον δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό, αφού αυτοί είχαν και το μαχαίρι και το πεπόνι (ήταν αυτοί που δεν άφηναν την «ομάδα Ράφτη-Λακαρέα» να αποχωρήσει για την Κίνα με τελικό προορισμό την Αλβανία και την Ελλάδα για πολιτικό αγώνα). Είναι πολύ κρίμα που δεν υπάρχει ντοκουμέντο από την καταδίκη του σε εξορία ή αναφορά στη ζωή κατά τη διάρκειά της. Παράλληλα, πάντως, οι πολλές φωτογραφίες με φίλους και την οικογένειά του μας μεταφέρουν στην περίοδο εκείνη της ζωής του.

Ο Κιάμος με στολή αξιωματικού του ΔΣΕ

Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να υπάρξουν δυο λόγια και για τον συγγραφέα του βιβλίου, Μιχάλη Πασιάκο, ο οποίος στο διάστημα που μεσολάβησε από την έκδοση του βιβλίου στις αρχές του 2023, πέθανε, μόλις στα 60 του. Πρόλαβε, ωστόσο, να αφήσει ένα μεγάλο έργο λαογραφίας και ένα εξίσου μεγάλο ανολοκλήρωτο, δυστυχώς, έργο ιστοριογραφίας της Θεσπρωτίας. Ενδεικτικά, αναφέρονται, πρώτον, ένα ογκώδες υλικό για τον ΔΣΕ στη Μουργκάνα. Δεύτερον, μια βιογραφία του Τσίλη Μάστορα, θείου και «συναδέλφου» (αρχικά) αλλά και κομματικού συντρόφου (αργότερα) του Κιάμου, εξίσου, αν όχι περισσότερο, θρυλικού. Και μόνο με αυτά τα χαρακτηριστικά έργα, καταλαβαίνει κανείς πόσο πλήττεται με το θάνατο του Πασιάκου η υπόθεση του να αναδειχτεί ο συνολικότερος χαρακτήρας της Θεσπρωτίας, που φυσικά και δεν είναι η Θεσπρωτία «της Ελένης Γκατζογιάννη» και της λίρας του Ζέρβα, όσο κι αν αυτά έχουν «καθιερωθεί». Τρίτο, όμως, ενδεικτικό έργο που έμεινε στη μέση, αλλά αξίζει να αναφερθεί είναι η βιογραφία του Μουσά Ντέμη, επιφανούς μουσουλμάνου Τσάμη, προοδευτικού, που είχε δώσει και παιδιά του στο 4ο τάγμα του 15ου συντάγματος του ΕΛΑΣ, στο οποίο συμμετείχαν και μουσουλμάνοι. Όπως καταλαβαίνει κανείς, με αυτό το έργο εγκαινιαζόταν μια προσπάθεια να αναδειχτεί και μάλιστα χωρίς υπερβολές η (άγνωστη στους επιζώντες σήμερα Θεσπρωτούς) μιας τρίτης, προοδευτικής συνιστώσας της μουσουλμανικής αλβανικής μειονότητας της Θεσπρωτίας, της οποίας η αποκρυστάλλωση, με τη σειρά της, έμεινε κι αυτή στη μέση κατά την αποκρυστάλλωση της εν λόγω μειονότητας σε εθνική μειονότητα, μακριά από την οθωμανική επιρροή (που παρέμενε ένα είδος συνιστώσας, συρρικνούμενο, φυσικά), αφενός, καθώς και την αντιδραστική αλβανική επιρροή, αφετέρου. Αυτή η τρίτη συνιστώσα, όχι ότι δεν κοιτούσε προς τα Τίρανα ως σημείο αναφοράς του αλβανικού έθνους, όχι ότι δεν είχε θεμιτή επαφή με αυτά, ιδίως για θέματα διεθνούς προστασίας της μειονότητας, η οποία βρέθηκε στο έλεος «ελληνόψυχων πατριωτών» του ΕΔΕΣ με «αγνά», δηλαδή αποκλειστικά οικονομικά κίνητρα, αλλά επουδενί δεν ήταν αυτό που λέμε «έπαιρνε γραμμή» από τα Τίρανα, απλούστατα, γιατί έβλεπε στη φιλία με τον ελληνικό λαό την εγγύηση για την επιβίωση της μειονότητας. Από αυτή την άποψη, το έργο του Πασιάκου υπερέβαινε τα όρια της προσφοράς στη Θεσπρωτία και έφτανε το πανεθνικό επίπεδο, καθώς έθετε τις ελληνοαλβανικές σχέσεις σε μια υγιή βάση. Να δούμε πώς και ποιος θα ολοκληρώσει αυτό το έργο που έμεινε στη μέση, αλλά και πώς θα διαδοθεί το έργο του.

Ο Μιχάλης Πασιάκος

Με αφορμή, ωστόσο, το θάνατο του Πασιάκου, αξίζει να αναφερθεί και κάτι γενικότερο: σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν άνθρωποι που καταγράφουν τη μικροϊστορία και τη λαογραφία του τόπου τους αφιλοκερδώς. Αναπόφευκτα, εμφορούνται από διάφορες πεποιθήσεις, που σπάνιο είναι να μην έχουν επηρεαστεί είτε από την καθεστωτική προπαγάνδα είτε από τη ρεβιζιονιστική, είτε από οικογενειακές εμπειρίες είτε από παγιωμένα τοπικά («γκατζογιαννικά») στερεότυπα. Επίσης, σπάνιο είναι να μην έχουν μολυνθεί και από το μικρόβιο του ατομικισμού που πάντοτε διασπείρει ένα αστικό, πολλώ δε μάλλον το δικό μας το εξαρτημένο, καθεστώς (Ευτυχώς, ο Πασιάκος είχε υπόψη τους κινδύνους αυτούς). Εντούτοις, ποιος από όλους μας δεν έχει τέτοιες ιδιότητες, στον έναν ή τον άλλον βαθμό; Τον άνθρωπο δεν το διαμορφώνει το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων (Μαρξ); Στοίχημα, λοιπόν, για την όποια κομμουνιστική οργάνωση υπάρξει μελλοντικά στην Ελλάδα, είναι να αναπτύξει επαφές με τέτοιους ανθρώπους, να τους κερδίσει στην υπόθεσή της, παρά τα όποια κατάλοιπα. Έχουν ένα μεράκι αυτοί οι άνθρωποι, που στο μεγαλύτερο μέρος εκτρέπεται και μαγαρίζεται. Στόχος μας, από την άλλη, είναι η ανάπτυξη στο έπακρο των δυνατοτήτων των ανθρώπων και η αξιοποίησή τους υπέρ των άλλων ανθρώπων στο σύντομο πέρασμά τους από αυτό τον πλανήτη. Στην τελική, μπορούν κι αυτοί να μας βοηθήσουν στην ανάδειξη των πραγματικών διαστάσεων του λαϊκού ξεσηκωμού για Ανεξαρτησία και Δημοκρατία τη δεκαετία του ’40 ανά χωριό, ένα έργο που δεν αποτελεί απλώς χρέος στην αλήθεια και την ιστορία κάθε τόπου, αλλά και συμβολή στην εξοικείωση των νεότερων γενιών με τον αγώνα για ένα καλύτερο αύριο και τις δυσκολίες που αυτός ενέχει. Σε κάθε περίπτωση, αφού έχουν πεθάνει οι περισσότεροι μαχητές ή αυτόπτες μάρτυρες εκείνης της πιο ηρωικής, αλλά και καθοριστικής για πολλά περιόδου, οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να μας βοηθήσουν στην εύρεση πιθανών ντοκουμέντων και γραπτών μαρτυριών, στη σύνταξη ανά χωριό ονομαστικών καταλόγων και μικρών έστω βιογραφικών κειμένων για αγωνιστές και σε άλλα τέτοια καθήκοντα, που δεν πρέπει να αφήνουμε για «την επόμενη φορά» που θα επισκεφτούμε το χωριό.

Παρατίθεται το ντοκουμέντο που σε πρωτότυπη μορφή υπάρχει και στο βιβλίο (παρμένο από την εφημερίδα «Ανασύνταξη», φ. 161, 1-15/7/2003), στο οποίο ο Κιάμος καλεί σε ενότητα αντιρεβιζιονιστών (που είχε κλονιστεί το 1959, όσον αφορά την τακτική να κατονομαστεί ή όχι η σοβιετική επέμβαση, όπως είχε, πράγματι, κατονομαστεί στην 5η Ολομέλεια του 1955) στη σωστή, όμως, βάση (για τις δυσκολίες της αντιρεβιζιονιστικής ενότητας, βλ. επίσης εισαγωγή εδώ):

Γράμμα του Νίκου Κιάμου προς την καθοδήγηση των ζαχαριαδικών (13/3/1959)

Σύντροφοι,

Πλατιά-φαρδιά γίνεται συζήτηση από δυο πλευρές, μια από μέρος των εννέα (σ.parapoda: των γραμματέων των ΚΟ των πολιτειών που στάθηκαν στο πλευρό του Ν. Ζαχαριάδη και της επανάστασης) και μια άλλη, από μέρος μας, ορισμένων στελεχών της δικιάς μας πλευράς (σ.parapoda: εννοεί τους «Ραφτικούς», που επιθυμούσαν να κατονομάζεται η σοβιετική επέμβαση).Οι τελευταίοι καταφέρονται εναντίον των πρώτων ότι δεν ενεργούν καλά, ότι γίνανε ορισμένα επιβλαβή λάθη, ότι οι ενέργειες αποβλέπουν σε ατομικά ανεβάσματα και ένα σωρό άλλα πράγματα που γίνεται κανείς έξω φρενών, όταν τα πάρει υπόψη του.

Από την πρώτη μερίδα, δηλαδή τους εννέα, γίνεται άλλη συζήτηση, ότι οι δεύτεροι δημιουργούν φράξια, ότι θέλουν να ρίξουν τους εννέα και να αναλάβουν αυτοί αυτά τα μεγαλεία των εννέα και πολλά άλλα φαντασιώδικα και χαμένα πράματα.

Νομίζω ότι όλα αυτά από την μια και από την άλλη πλευρά θα πρέπει να τα αφήσετε στην πάντα και σαν καλοί σύντροφοι να καθίσετε κάτω να συζητήσετε και να λύσετε τις διαφορές που σας απασχολούν μήπως οι μεν πάρουν την εξουσία ή μήπως οι άλλοι γίνουν αρχηγοί. Το χωριό μας καίγεται, λέει η παροιμία, και μεις στολιζόμαστε και καμαρώνουμε. Ο νους μας όλο στο κεχρί τρέχει και όχι στην υπόθεση που μας βασανίζει. Αν υπάρχουν ορισμένες διαφορετικές αντιλήψεις για τη δουλειά που γίνετε, να καθίσετε να συζητήσετε, να βρείτε ποιο είναι το σωστό και να αφήσετε κατά μέρος τους εγωισμούς και τις φαντασίες.

Μια που η βάση σάς εμπιστεύτηκε αυτή την υπόθεση, σαν πιο ικανούς και έμπιστους, μην παίζετε σε βάρος αυτών των κομμουνιστών που είναι πιστοί σε αυτό που ξεκίνησαν.

Ο Νικόλας Κιάμος σε μεγαλύτερη ηλικία

Δεν είναι ντροπή ούτε υποτιμητικό να συμβουλεύεστε και άλλον κόσμο, στελέχη που έχουν πείρα, μόρφωση και αρκετές ικανότητες, για να μπορέσετε να βοηθηθείτε να κάνετε καλύτερες και σωστότερες ενέργειες. Δεν είναι σωστό οι φράσεις «το θέλεις ή δεν το θέλεις, έτσι θα γίνει». Εδώ πρέπει να βρούμε το σωστό, να πείσουμε εκείνον που επιμένει σε κάτι που δεν είναι σωστό, χωρίς να το ρίχνουμε στο «εμείς είμαστε και ό,τι πούμε εμείς θα γίνει» ή «το θέλετε ή δεν το θέλετε». Αυτά δεν στέκουν και δεν ταιριάζουν στον σημερινό μας αγώνα.

Δεν είναι ντροπή ούτε υποτιμητικό το να γράφουμε στα γράμματά μας και σε όλες τις ενέργειες που κάνουμε το όνομα του αρχηγού μας Νίκου Ζαχαριάδη. Με το να γράφουμε ότι είμαστε με την Πέμπτη Ολομέλεια και ότι θέλουμε την παλιά μας ΚΕ, αυτό δεν θα πει τίποτε. Την ΚΕ μάς την έστειλαν όλη εδώ και τους είδαμε (σ.parapoda: Εννοεί ότι πολλά στελέχη της παλιάς ΚΕ, ακόμα και κάποιους που ήταν στην ανώτερη ηγεσία και θεωρούνταν ζαχαριαδικοί, πήγαν στην Τασκένδη να κάνουν κήρυγμα υπέρ της «6ης Ολομέλειας»). Εκείνος που δεν ήρθε ήταν ο αρχηγός μας Ζαχαριάδης. Αν και αυτός συμφωνούσε με τους άλλους, νομίζω ότι ούτε οι εννέα, ούτε οι εκατόν εννέα ούτε από τις οχτώ χιλιάδες κομμουνιστές που ήταν στην Τασκέντη θα μπορούσε κανένας να ανοίξει στόμα για ό,τι έγινε. Όποιος λέει ότι θα ‘κανε και θα ‘δινε και θα'παιρνε, είναι όλα παραμύθια και φαντασίες. Δεν είχαμε αρχηγό που να κοίταζε και να φοβόταν μη χάσει το αρχηγιλίκι, αλλά αρχηγό που αγωνίζονταν με όλη την δύναμή του για την λευτεριά και προκοπή του ελληνικού λαού. Αν ήθελε το 1946 γινόταν νόμιμος αρχηγός του ΚΚΕ, με πέντε-δέκα βουλευτές, και καθόταν στην Αθήνα και έκανε ό,τι κάνουν και τα άλλα κόμματα σε άλλες χώρες και εκείνο που θέλει και που ήθελε να κάνει ο Παρτσαλίδης-ΚΕ.

Όποιος δεν θέλει να προφέρει το όνομα του Νίκου Ζαχαριάδη, αυτός αποβλέπει κάπου αλλού, σκέπτεται πονηρά. Δηλαδή, εμείς μπορούμε να ζητάμε εκείνον τον δρόμο που μας έδειξε ο Ζαχαριάδης χωρίς να θέλουμε να πιστέψομε ότι αυτός τον άνοιξε. Να παρουσιαστούμε κάτι παραπάνω και ότι εμείς κρατήσαμε αυτή την κατάσταση και εσύ Ζαχαριάδη αν ήσουν έξυπνος θα έλεγες το πιστεύω σ’ έναν Θεόν πατέρα και θα ήσουν αρχηγός. Αφού εσύ δεν θέλησες να κάνεις αυτό, εμείς τώρα δε σε χαμπερίζομε. Ο Ζαχαριάδης πέθανε, όπως εκφράζονταν μερικά τρανά στελέχη. Νόμισαν ότι ήρθε ο καιρός τους να γίνουν αρχηγοί.

Αν σκεπτόμαστε έτσι, καταλαβαίνετε τι χωριό μπορούμε να φτιάσουμε.

Έτσι, εγώ ο αγράμματος, που πιστεύω δεν θα με παραξηγήσετε γι’ αυτό, κάνω αυτή την πρόταση για να συναντηθείτε το συντομότερο για να λύσετε τις διαφορές που έχετε, να ξεκαθαρίσετε τους λογαριασμούς που σας απασχολούν και να μιλήσετε και στον κόσμο, για να σταματήσει το κουτσομπολιό και οι σκέψεις που βασανίζουν κάθε κομμουνιστή. Άρχισαν κιόλας να λεν, θα τους μουτζώξουμε και αυτούς. Θα κάνουμε ατομικά γράμματα και θα διαψεύσομε κάθε ενέργειά τους, ότι έγιναν όλα εν αγνοία μας, ότι εμείς δεν υποταζόμαστε σε κανέναν. Εγώ θα γράψω, λέει ο άλλος, ότι περιμένω τον αρχηγό μου Νίκο Ζαχαριάδη να μου δείξει το δρόμο που θα πάω, και ένα σωρό άλλα, όπως του κατεβάζει του κάθε ενός.

Αν αρχίσουμε έτσι, καταλαβαίνετε τι μπορεί να γίνει και υπεύθυνοι για όλα αυτά θα είστε εσείς και από την μια μεριά και από την άλλη.

Με σ.χαιρετισμούς

Ν. Κιάμος

Τασκέντη 13.3.1959