Η αρχαία ελληνική πόλη, Ελίνα, στη Θεσπρωτία με τρεις ακροπόλεις και εξαιρετική θέα σε Κέρκυρα, Παξούς, Αντίπαξους και Λευκάδα!

Ο αρχαιολογικός χώρος του Δυμοκάστρου βρίσκεται σε λόφο νότια του όρμου Καραβοστάσι στην Πέρδικα Θεσπρωτίας. Πρόκειται για τειχισμένο παράλιο οικισμό, ο οποίος έχει ταυτιστεί από τον Ν. Hammond και τον Σ. Δάκαρη με την αρχαία Ελίνα. Το όνομα είναι παράγωγο του εθνικού ονόματος Ελινοί [2], γνωστού από τον Στ. Βυζάντιο θεσπρωτικού φύλου, το οποίο θεωρείται ότι κατοικούσε στην περιοχή Μαργαριτίου - Πλαταριάς - Πέρδικας. – βλ. Γ. Λεκάκης «ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνιά που πέτρωσε στο 5».

Εάν ο χώρος αυτός αξιοποιηθεί καταλλήλως, θα προσδώσει πολλά, στον ήδη αναπτυγμένο τουριστικό προορισμό της Πέρδικας.

Ο τειχισμένος οικισμός δημιουργείται κατά την περίοδο των ύστερων κλασσικών χρόνων. Το μεγαλύτερο μέρος των τειχών χτίστηκε κατά τον ύστερο 4ο π.Χ. αιώνα (περίμετρος 1.600 μ.), συγχρόνως με αυτά των άλλων μεγάλων αρχαίων οικισμών της Θεσπρωτίας, της Ελέας, των Γιτάνων και της Φανοτής (Ντόλιανης). Την περίοδο αυτή η έκταση του οχυρωμένου οικισμού ήταν 70 στρ.

Κατά την ελληνιστική εποχή, η οχύρωση επεκτείνεται προς τα δυτικά, περικλείοντας επιπλέον έκταση 150 στρ. περίπου και καταλήγοντας στην ακτή, σε ένα αρκετά ασφαλισμένο μικρό λιμάνι, την Σκάλα Ελληνικού. Ο οικισμός ακμάζει κατά τον 3ο και 2ο αι. π.Χ. Το 167 π.Χ. καταστράφηκε ύστερα από την επίθεση των ρωμαϊκών λεγεώνων του Αιμίλιου Παύλου, σε αντίθεση, όμως, με άλλους οχυρωμένους οικισμούς της Θεσπρωτίας - λόγω της καίριας θέσης του για τον έλεγχο των θαλάσσιων οδών του Ιωνίου - δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά συνέχισε να κατοικείται και μέχρι και τον 1ο αι. μ.Χ.

H θέση του οχυρωμένου οικισμού είναι εξαιρετική, δίπλα στον όρμο Καραβοστάσι[3], ο οποίος στην αρχαιότητα θα πρέπει να εισχωρούσε βαθύτερα στον κάμπο, δημιουργώντας ένα μεγάλο φυσικό λιμάνι, όπως δηλώνει και το νεότερο όνομά του.

Από τον ίδιο τον οικισμό, ο οποίος φαίνεται να ήταν στραμμένος προς τη θάλασσα, έχει κανείς εξαιρετική θέα (παραπάνω φωτογραφία) προς το νότιο τμήμα της Κέρκυρας, τους Παξούς, τους Αντίπαξους και την Λευκάδα. – βλ. Γ. Λεκάκης «Παξοί, τα νησιά του πάθους».

Το όμορφο μονοπάτι ανάβασης στο Δυμόκαστρο.

Η ανάβαση είναι σχετικώς δύσκολη. Αλλά μέσα σε δάσος βελανιδιάς. Από την παραλία περίπου 20-30΄ πεζοπορία μέχρι την κορυφή.

Από το καλοκαίρι του 2000, μετά τον εντοπισμό τριών λαθρανασκαφών στο υψηλότερο σημείο της οχύρωσης, ξεκίνησε σωστική ανασκαφή στον αρχαίο οικισμό. Η έρευνα αυτή συνεχίστηκε τα έτη 2001 - 2002 και οδήγησε στην μερική αποκάλυψη κάποιων - ήδη από πριν εν μέρει ορατών - κτηρίων. Κατά τα έτη 2002 - 2008 πραγματοποιήθηκαν στο χώρο εργασίες ανάδειξης, που επικεντρώθηκαν στις δύο ανώτερες «ακροπόλεις» του οικισμού και περιλάμβαναν, μεταξύ άλλων, τον καθαρισμό από την οργιώδη βλάστηση, την απομάκρυνση των λιθοσωρών και των επιφανειακών χωμάτων που κάλυπταν τα τείχη και τα αρχαία κτήρια, την διαμόρφωση της διαδρομής των επισκεπτών, την στερέωση τοίχων των αρχαίων κτηρίων, την τοποθέτηση προστατευτικών στεγάστρων και την συντήρηση των πολυάριθμων κινητών ευρημάτων (παρακάτω φωτογραφία).

Ο οχυρωμένος οικισμός του Δυμοκάστρου, που αναπτύσσεται στο ομαλό τμήμα του λόφου, νότια του όρμου Καραβοστάσι της Πέρδικας, έχει έκταση 220 στρ. και συνολική περίμετρο τείχους 3.400 μ. Το τείχος περιβάλλει τον οικισμό από την ανατολική και βόρεια πλευρά, ενώ η νότια και η δυτική, φυσικά οχυρές και δυσπρόσιτες, προστατεύονται από τείχος στα βατά μόνο σημεία τους.

Η οχύρωση αποτελείται από τρία συνεχόμενα τμήματα, στα οποία ο πρώτος μελετητής του χώρου Σ. Δάκαρης έδωσε συμβατικές ονομασίες: τα δύο ανατολικά (Ακροπόλεις Α και Β), με περίμετρο 1.600 μ., εντάσσονται χρονολογικά στον 4ο αι. π.Χ., ενώ το δυτικό (Ακρόπολη Γ), με περίμετρο 1.400 μ., είναι κατασκευασμένο κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.

Η οχύρωση, επιμελημένης κατασκευής στο μεγαλύτερο τμήμα της, σώζεται σε καλή κατάσταση. Τα τείχη, κατασκευασμένα από ντόπιο ασβεστόλιθο, ακολουθούν το πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας και στο καλύτερα σωζόμενο τμήμα τους φτάνουν σε ύψος τα 4 μ., ενώ το πάχος τους κυμαινόταν μεταξύ 2 - 4 μ.

Πύργοι και θλάσεις ενισχύουν την αμυντική τους ικανότητα.

Η κύρια πύλη του οικισμού βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Ακρόπολης Α, ενώ μία δεύτερη πυλίδα στο βορειοδυτικό άκρο της οχύρωσης της κορυφής του λόφου εξυπηρετούσε τη μετάβαση από το χώρο της Ακρόπολης Α σε αυτόν της Ακρόπολης Β. Επί πλέον ανοίγματα, που εντοπίζονται σε διάφορα σημεία της οχύρωσης, θα επέτρεπαν την επικοινωνία των τριών ακροπόλεων, ενώ μία ακόμα πύλη τοποθετείται πιθανότατα στο βορειοδυτικό άκρο της Ακρόπολης Γ, ώστε να εξασφαλίζεται η επικοινωνία με το αρχαίο λιμάνι στη Σκάλα Ελληνικού.

Η Ακρόπολη Α αποτελεί το κατ' εξοχήν δομημένο τμήμα του αρχαίου οικισμού και, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, τον οικιστικό και διοικητικό πυρήνα του. Η χωροταξία της δεν στηρίχθηκε σε οργανωμένο πολεοδομικό σχεδιασμό, αλλά καθορίστηκε από την φυσική διαμόρφωση του εδάφους. Ο οικισμός αναπτύσσεται σε τεχνητά διαμορφωμένα άνδηρα που συγκρατούνται από ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους και διασχίζεται από δίκτυο δρόμων. Τα κτήρια ήταν κατασκευασμένα από ντόπιο ασβεστόλιθο, συχνά εν μέρει ή ολόκληρα λαξευμένα στο φυσικό βράχο, τα περισσότερα με ορθογώνια ή τραπεζιόσχημη κάτοψη, ενώ διακρίνονται και κάποια με πιο σύνθετη μορφή, οι χώροι των οποίων αναπτύσσονται γύρω από περίστυλη αυλή. Τα κτήρια με επιμελέστερη κατασκευή διέθεταν συνήθως βοτσαλωτά δάπεδα και τοίχους καλυμμένους με χρωματιστά επιχρίσματα.

Για τις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων προοριζόταν μία στοά στο βόρειο άκρο της Ακρόπολης Α. Μία δεύτερη στοά λίγο νοτιότερα σχετίζεται με ένα ευρύτερο συγκρότημα θρησκευτικού χαρακτήρα, αποτελούμενο από δύο μικρούς δίχωρους ναούς με πρόναο και σηκό. Ένα ακόμη ιερό του οικισμού εντοπίζεται στην Ακρόπολη Β και έχει τριμερή εσωτερική διαίρεση και δύο βοηθητικά δωμάτια. Στα ανατολικά του υπάρχει λαξευμένος στον βράχο βωμός.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του οικισμού αποτελούν οι τρεις, λαξευμένες στον βράχο, κυκλικές δεξαμενές για την συγκέντρωση του βρόχινου νερού.

Την εικόνα της κατοίκησης συμπληρώνει ο ταφικός τύμβος, τμήμα του αρχαίου νεκροταφείου, που βρίσκεται στους πρόποδες του λόφου, εκτός των τειχών.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ. Γ. Λεκάκης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». Γ. Λεκάκης «ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνιά που πέτρωσε στο 5». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.11.2018.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Αναφέρεται σε μολύβδινη επιγραφή από τη Δωδώνη.

ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:

[2] ἕλινος / ἐλινός /αἴλινος = άμπελος (< αμφί + ελίσσομαι)

> ἑλινοί / ελενοί = τα κλήματα τῶν ἀμπέλων

(< ελίσσω, έλικας, έλιξη > ελινοφόρος, ελινότροπος = η θεά Ισις, λόγω των πολλών μπούκλων στο μαλλί της - Hymn. Is .18 (Άνδρος) και η ἑλένη > ἕλιξ, ἕλμις (σκώληξ), εἰλέω (> ειλεός), Fέλιν / γέλιν, κλπ.

Και ἡ τῶν ἱστουργούντων ᾠδὴ.

Η λέξις είναι πελασγική και θεωρείται και η πελασγική ετυμολογία της Ελλάδος = γη των αμπελιών / αμπελότοπος!

- ἐλινή ἢ μελίνῃ (λακωνωνικά) ή ἐλίμαρ, ο κέγχρος.

- ελινοκόκκιον = λίγο κοκκινωπό αλάτι, ίσως νίτρον ["νίτρου ὑαλίζοντος" - Moses, 314.14].

- ἐλινύειν = σχολάζειν, λήγειν [ὀκνεῖν, ἀναπαύεσθαι, στραγγεύεσθαι, ἢ διατρίβειν [AS(g)] > ἐλινύων, ο ἀναπαυόμενος [ASn] > ἑλινύες, -αἱ = ἡμέραι ἀναπαύσεως.

- Ἐλινύμενος, ο Ζεὺς ἐν Κυρήνῃ.

ΠΗΓΗ: Φιλητάς 43. Νικ. Αλεξιφ. 180-181. Οππ. Κυνηγ. 4.262. D. Pερ. 1157. Νόννος Διον. 12.299. ΕΜ. Ησύχ. Αθην. XIV,618. Ευστάθ.

[3] Στη βόρεια άκρη του, υπάρχει μικρό θαλασσοσπήλαιο (γνωστό ως Μικρή Σπηλιά - παραπάνω φωτογραφία) και στον βυθό διακρίνονται αρχαία λείψανα λιμανιού.

αρχαια ελληνικη πολη, Ελινα, Θεσπρωτια, Κερκυρα, Παξοι, Αντιπαξοι Λευκαδα αρχαιο λιμανι Σκαλα Ελληνικου Λαζαρη μονοπατι αναβαση δασος βελανιδια βαλανιδια δρυς δρυοδασος πεζοπορια θαλασσοσπηλαιο Μικρη Σπηλια βυθος λειψανα βυθισμενο λιμανι ετυμολογια ελλαδος ελλαδας ελλαδα ελλας αρχαιες ελληνικες πολεις, Θεσπρωτιας, Λευκας Ελληνικο αρχαιολογος αρχαιολογικος χωρος Δυμοκαστρο λοφος ορμος Καραβοστασι Περδικα τειχισμενος παραλιος οικισμος Χαμοντ Χαμμοντ Hammond Δακαρης αρχαιος ονομα παραγωγο εθνικο Ελινοι Βυζαντιος θεσπρωτικο φυλο Μαργαριτιο Μαργαριτι Μαργαριτιον Πλαταριας Πλαταρια τειχος υστεροι κλασσικοι χρονοι τειχος 4ος πΧ αιωνας περιμετρος Ελεα, Γιτανα Φανοτη Ντολιανη οχυρωμενος ελληνιστικη εποχη οχυρωση ακτη ασφαλισμενο μικρο λιμην ακμη 3ος 2ος 167 καταστροφη επιθεση ρωμαικη λεγεωνα Αιμιλιος Παυλος οχυρο ελεγχος θαλασσια οδος Ιωνιο ιονιο πελαγος 1ος μΧ αρχαιοτητα καμπος, μεγαλο φυσικο θαλασσα, 2000, λαθρανασκαφη σωστικη ανασκαφη 2001 - 2002 αποκαλυψη κτηριο 2008 αναδειξη ακροπολις λιθοσωρος τειχη διαδρομη τοιχος κινητα ευρηματα δυσπροσιτο τρεις 3 ακροπολεις ελληνιστικα επιμελημενη κατασκευη κατασκευη ασβεστολιθος, πολυγωνικο συστημα τοιχοποιια πυργος θλαση αμυνα πυλιδα διοικηση χωροταξια πολεοδομια φυσικη ανδηρο αναλημματικος δρομος λαξευμενο φυσικος βραχος, ορθογωνια τραπεζιοσχημη κατοψη, τραπεζιο περιστυλη αυλη βοτσαλο βοτσαλωτο δαπεδο χρωματιστο επιχρισμα εμποριο κατοικοι στοα συγκροτημα θρησκευτικο διχωρος ναος προναος σηκος ιερο τριμερη τριμερες εσωτερικη διαιρεση βοηθητικο δωματιο λαξευση βωμος κυκλικη δεξαμενη βροχινο νερο ταφικος τυμβος, νεκροταφειο μολυβδινη επιγραφη Δωδωνη ελινος αιλινος αμπελος αμφι ελισσομαι ελινοι ελενοι κλημα αμπελος ελισσω, ελικας, ελιξη > ελινοφορος, ελινοτροπος θεα Ισις, μπουκλα μαλλι υμνος ανδρος ελενη ελιξ, ελμις σκωληξ, σκουληκι ειλεω ειλεος Fελιν / γελιν, ιστουργουντας ωδη λεξις λεξη πελασγικη πελασγοι αμπελι ελινη μελινη λακωνωνικα ελιμαρ, κεγχρος ελινοκοκκιον ελινοκοκκιο ελινοκοκκι κοκκινωπο αλατι, αλας νιτρον νιτρο υαλιζων υαλι γυαλι ελινυω σχολαζω ληγω οκνω, αναπαυομαι στραγγευομαι διατριβω ελινυων, αναπαυομενος ελινυες, ελινυαι ημεραι ημερς ημερα αναπαυσεως αναπαυσης αναπαυση αναπαυσις επιθετο επιθετα ελινυμενος, διας Ζευς διος Κυρηνη Φιλητας Οππιανος Κυνηγετικα Νοννος Διονυσιακοα Ησυχιος Αθηναιος Ευσταθιος διδυμο επιθετος ορθογωνιος διαδρομος αετωμα αετωματικο γλυπτο πηλινο πηλος λατρεια λατρευτικο αντικειμενο αμπελοτοπος.