Ελληνικός Τουρισμός , τουριστική φέρουσα ικανότητα, προβλήματα και προκλήσεις | Του Γιάννη Στάθη

Η τουριστική περίοδος ολοκληρώνεται με ικανοποιητικούς ρυθμούς και εντός των προβλέψεων, για μία ακόμα επιτυχημένη οικονομικά χρονιά. Σύμφωνα με το τμήμα οικονομικών αναλύσεων της Εθνικής Τράπεζας , κάθε ρεκόρ σε επίπεδο επισκεψιμότητας αναμένεται να επιτύχει η Ελλάδα φέτος, καθώς η ανάλυση προβλέπει ότι οι τουρίστες θα ξεπεράσουν τα 35 εκατ, έναντι 31 εκατ. το 2023, ενώ τα έσοδα να εκτιναχθούν στα 22 δισ. ευρώ.

Ο κλάδος του τουρισμού συμβάλλει στο 13% του ΑΕΠ της χώρας και με 23% στην αγορά εργασίας , το οποίο εκτιμάται ότι φτάνει στο 40% βάσει της έμμεσης συμβολής του σε τομείς όπως το εμπόριο, οι μεταφορές, και η ψυχαγωγία(ΙΝΣΕΤΕ 2023).

Ωστόσο, οι ειδικοί εμφανίζονται αρκετά προβληματισμένοι για το αν θα μπορέσει η τουριστική μας βιομηχανία να συνεχίσει να λειτουργεί με τους ίδιους αυξητικούς ρυθμούς και τις ίδιες επιδόσεις, καθώς τα μηνύματα τα οποία λαμβάνουν δεν είναι και τόσο ενθαρρυντικά.

Η Ελλάδα είναι η χώρα στην οποία πρώτα κτίζουμε , μετά νομιμοποιούμε και στο τέλος σχεδιάζουμε.

Η Ελλάδα δέχεται ισχυρές πιέσεις να προχωρήσει σε αναθεώρηση ενός τουριστικού μοντέλου , το οποίο η κλιματική αλλαγή το καθιστά ολοένα και λιγότερο διατηρήσιμο, σημειώνει συντάκτης άρθρου στο Reuters. Περιγράφοντας την κατάσταση επισημαίνει ότι οι Έλληνες πολίτες ισχυρίζονται, πως οι επισκέπτες βλάπτουν το περιβάλλον και τις τοπικές οικονομίες, ιδιαίτερα, καθώς οι βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις, τύπου Airbnb, αυξάνουν το κόστος στέγασης και εκτοπίζουν τους ανθρώπους από τις πόλεις και τα χωριά τους.

Η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στις χώρες οι οποίες πλήττονται περισσότερο από την υπερθέρμανση του πλανήτη καθώς, οι παρατεταμένοι καύσωνες, οι ξαφνικές σφοδρές βροχοπτώσεις και οι συχνές πυρκαγιές, αλλάζουν δραματικά το τοπίο, με συνέπεια τα προβλήματα να πολλαπλασιάζονται. Ο τουρισμός, σύμφωνα πάντα με το άρθρο,εξαντλεί τους ήδη περιορισμένους υδάτινους πόρους και απειλεί τα εύθραυστα παράκτια περιβάλλοντα, οδηγώντας σε εκκλήσεις για περιορισμό της οικοδομικής δραστηριότητας με περιορισμό στις τουριστικές ροές και ταυτόχρονα σημαντικές κρατικές επενδύσεις στη διαχείριση υδάτων και υποδομών, σχολιάζει το Reuters.

Η χώρα μας ως ένας σημαντικός παγκόσμιος προορισμός, βιώνει έντονα τις συνέπειες του «υπερτουρισμού»,και της κεντρικής έλλειψης στρατηγικής και ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Η εκρηκτική αύξηση του αριθμού των τουριστών που επισκέπτονται τη χώρα μας, έχει επιβαρύνει σημαντικά τις υποδομές, την ποιότητα ζωής των κατοίκων και κυρίως το φυσικό περιβάλλον. Οι αρμόδιοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την επισώρευση αδιεξόδων στην ύδρευση, τα συστήματα αποχετεύσεων, τις χωματερές αλλά κα την οργιώδη ανοικοδόμηση η οποία έχει αλλάξει οριστικά το τοπίο ολόκληρων περιοχών. Πόλεις όπως η Αθήνα , και σημαντικά νησιά αντιμετωπίζουν σοβαρότατα προβλήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης, έλλειψης κατοικιών και υποβάθμισης της ποιότητας ζωής.

Την φετινή χρονιά η ένταση των προβλημάτων κλιμακώθηκε. Τόνοι απορριμμάτων, ΧΥΤΑ στα όρια της δυναμικότητας τους, παραλίες υπερκορεσμένες, δρόμοι μποτιλιαρισμένοι από τα χιλιάδες ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα και μηχανάκια, έλλειψη χώρων στάθμευσης, συχνές διακοπές στην υδροδότηση, αποχετευτικά συστήματα στα απόλυτα όρια των δυνατοτήτων τους, επιβάρυνση δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας και συχνές διακοπές είναι μερικά από σοβαρά προβλήματα τα οποία έκαναν ιδιαίτερα έντονη την παρουσία το φετινό καλοκαίρι.

Έλλειψη σχεδιασμού, είναι μια από τις ελληνικές παθογένειες

Σε συζήτηση την οποία είχαμε με έναν από τους πλέον ειδικούς του τουρισμού στη χώρα μας, τον Δρ. Κώστα Τσουμάνη** πρώην Διευθυντή του Ε.Ο.Τ και συγγραφέα, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι οι λύσεις στα παραπάνω προβλήματα δεν είναι βέβαια ο περιορισμός του τουρισμού, αλλά η ορθολογική διαχείριση του και οι συγκεκριμένες στοχεύσεις απέναντι στην «αυθόρμητη ανάπτυξη». Λύσεις είναι η πραγματική καινοτομία, η διατήρηση της ποιότητας του φυσικού μας τοπίου έναντι της καταστροφής του μέσω της συνεχούς οικοδόμησής του . Η διατήρηση και περαιτέρω καλλιέργεια του πολιτισμού και της κουλτούρας. Η αντιμετώπιση των παραπάνω προκλήσεων απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση.

Η επένδυση σε υποδομές, η προώθηση του βιώσιμου τουρισμού και η τουριστική εκπαίδευση του τοπικού πληθυσμού αποτελούν αναμφισβήτητα βασικούς πυλώνες για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η δημιουργία εναλλακτικών μορφών τουρισμού όπως ο αγροτουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός, μπορούν να συμβάλλουν στην αποσυμφόρηση των δημοφιλών προορισμών και στην ενίσχυση των τοπικών οικονομιών .

Οι τουρίστες αναζητούν αυθεντικές Ελληνικές γεύσεις και εμπειρίες, γεγονός το οποίο αυξάνει τη ζήτηση για τοπικά αγροτικά προϊόντα. Επίσης μπορούν να λειτουργήσουν ως «πρεσβευτές» των τοπικών προϊόντων, διαφημίζοντας τα στις χώρες τους και συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην αύξηση της ζήτησης τους και ταυτόχρονα στην αύξηση των εξαγωγών.

Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και η ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας (μουσεία, χώροι πολιτισμού κ.λπ.) πρέπει να αναδειχτούν σε προτεραιότητες της στρατηγικής του τουρισμού. Η ανάδειξη, με λίγα λόγια, όλων εκείνων των χαρακτηριστικών τα οποία μας καθιστούν όσο πιο μοναδικούς γίνεται. Το ΙΝΣΕΤΕ συνιστά επίσης την προώθηση ενός πλούσιου σε βιοποικιλότητα τουρισμού για να βοηθηθεί η χρηματοδότηση για την προώθηση εναλλακτικών λύσεων από τις διακοπές στην παραλία, όπως ο αγροτουρισμός, ο γαστροτουρισμός, ο τουρισμός ευεξίας και υγείας και περιπέτειας.

Για να μπορέσει η χώρα να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις προκλήσεις να προστατέψει και να διατηρήσει την ποιότητα του τουρισμού και να μπορέσει να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για περαιτέρω ανάπτυξη χρειάζεται συστηματική ερεύνα , ανάλυση των ευρημάτων εις βάθος, στρατηγική, σχεδιασμό και φυσικά απρόσκοπτη εφαρμογή των αποφάσεων .

Ένα εργαλείο το οποίο πλέον μπαίνει σιγά σιγά στην συζήτηση γύρω από την διαχείριση του τουρισμού, είναι η τουριστική φέρουσα ικανότητα. Τι είναι ακριβώς μας το περιγράφει το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο:

Τουριστική φέρουσα ικανότητα

Η τουριστική φέρουσα ικανότητα αποτελεί ένα μεθοδολογικό εργαλείο, κατά το σχεδιασμό ενός τουριστικού προορισμού, με βάση τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Ως εργαλείο, θέτει προϋποθέσεις, περιορισμούς και αναλύει τη δυνατότητα προσέγγισης των ορίων ανάπτυξης ενός τόπου, πέρα των οποίων επέρχεται η καταστροφή του.

Οι δυνατότητες που παρουσιάζει μια περιοχή για να δεχθεί τις όποιες επεμβάσεις, πρέπει να εναρμονίζονται με το φυσικό, κοινωνικό-πολιτισμικό και οικονομικό χαρακτήρα της, καθώς και με τον τοπικό πληθυσμό. Απώτερος στόχος είναι η τουριστική διαχείριση και η επίτευξη των κατάλληλων συνθηκών για την αξιοποίηση και προώθηση των τουριστικών προϊόντων ενός προορισμού.* Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, τουριστική φέρουσα ικανότητα «είναι ο μέγιστος αριθμός ατόμων που μπορούν να επισκεφθούν ταυτόχρονα έναν τουριστικό προορισμό, χωρίς να προκληθεί μόνιμη καταστροφή του φυσικού, οικονομικού και κοινωνικοπολιτιστικού περιβάλλοντος και μείωση της ποιότητας ικανοποίησης των επισκεπτών». Πόσους επισκέπτες, δηλαδή, μπορεί να «αντέξει» ένας τουριστικός προορισμός χωρίς να επηρεαστούν αρνητικά οι φυσικοί του πόροι, όπως για παράδειγμα μείωση των αποθεμάτων νερού, αλλά και χωρίς να αλλοιωθεί η κοινωνική και πολιτιστική του ταυτότητα. Χωρίς να επηρεαστεί η οικονομική του ανάπτυξη και οι τουρίστες που τον επισκέπτονται και επιθυμούν να είναι ικανοποιημένοι.

Δίχως αμφιβολία η χώρα μας διαθέτει σημαντικό δυναμικό για να αναδειχθεί σε ηγέτη στον παγκόσμιο τουρισμό. Με τη σωστή στρατηγική και τις απαραίτητες επενδύσεις, μπορεί να συνδυάσει την τουριστική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος και την ενίσχυση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της. Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση των κατοίκων είναι βασικός συντελεστής για την επίτευξη του στόχου του βιώσιμου τουρισμού. Μέσω σχολικών προγραμμάτων, σεμιναρίων και ενημερωτικών δράσεων, οι κάτοικοι μπορούν να ενημερωθούν για τα οφέλη του τουρισμού και τη διαχείριση των όποιων αρνητικών επιπτώσεών του.

Ειδικότερα και όσον αφορά στην οικονομική διάσταση του τουρισμού, η Ελλάδα πλέον βρίσκεται σε μονομερή εξάρτηση του συνόλου της αναπτυξιακής δυναμικής της οικονομίας από έναν κλάδο. Η Ελλάδα πάσχει από την «μονοκαλλιέργεια» του τουρισμού. Η «μονοκαλλιέργεια» συνεπάγεται ωστόσο σημαντικές εξαρτήσεις. Η υπέρμετρη βαρύτητα του τομέα του τουρισμού στο μείγμα της οικονομίας δημιουργεί στρεβλώσεις και εξαρτήσεις. Το κυριότερο είναι ότι το σημερινό μοντέλο δεν διευκολύνει την δημιουργία αναπτυξιακού μείγματος της Ελληνικής οικονομίας προς την οικονομία της γνώσης την παραγωγή και τις υψηλές τεχνολογίες. Η υπερβολική εξάρτηση της χώρας μας από τον τουρισμό πλήττει την ανθεκτικότητα της απέναντι σε πάσης φύσεως γεωπολιτικούς ή χρηματοοικονομικούς κινδύνους και απειλές.

Στην εποχή μας, δεν υπάρχουν σταθερές και τα δεδομένα και οι καταστάσεις αλλάζουν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Οι κυβερνήσεις, οι κοινωνίες, έχουν αντικειμενική δυσκολία να προσαρμοστούν στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Απαιτείται συνεχής παρακολούθηση των εξελίξεων και προσαρμογή των πολιτικών, ώστε να μπορεί να διασφαλιστεί ότι οι λύσεις οι οποίες υιοθετούνται είναι επίκαιρες, αποτελεσματικές, βιώσιμες και δίκαιες.

Σε κάθε περίπτωση, για να μπορεί να είναι υλοποιήσιμη η οποιαδήποτε στρατηγική απαιτείται στενή συνεργασία από την τοπική αυτοδιοίκηση, τις περιφέρειες,την κεντρική κυβέρνηση, τις επιχειρήσεις, τα επιμελητήρια και τους κατοίκους.

Το «κλειδί» είναι η ανάδειξη όλων εκείνων των χαρακτηριστικών τα οποία μας καθιστούν όσο πιο μοναδικούς γίνεται και η στόχευση μιας τουριστικής αγοράς η οποία θα θεωρεί την Ελλάδα αναντικατάστατο αγαθό.

*Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης .Τουριστική φέρουσα ικανότητα, Tourism carrying capacity, Δείκτες τουριστικής φέρουσας ικανότητας, Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, Sustainable tourism development, Tourism carrying capacity indicators

** Ο Δρ. Κώστας Τσουμάνης είναι πρώην Διευθυντής του Ε.Ο.Τ. της Περιφερειακής Διεύθυνσης Τουρισμού Ιονίων Νήσων. Το 2006 αναγορεύτηκε διδάκτορας του τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Το επιστημονικό του έργο αποτελείται από ένα αριθμό δημοσιεύσεων σε περιοδικά και ανακοινώσεων σε διεθνή συνέδρια. Έχει συγγράψει τα βιβλία «Η κοινωνιολογία και η Ψυχολογία του Τουρισμού» ΤΕΕ ΥΠ. Παιδείας 2003, « Η Κέρκυρα μέσα από τα μάτια των περιηγητών» και το βιβλίο «Η Ιστορία του κερκυραϊκού τουρισμού (1820-2020) 200 χρόνια» . Από το 2007 ερευνά την διαχρονική εξέλιξη των ταξιδιών και της φιλοξενίας στον Ελλαδικό χώρο.

Πηγές:

-Reuters . 12 Ιουν 2024 — Greece needs to reduce rampant construction and protect water resources and coastal areas if it wants to maintain a healthy tourism industry.

-Πώς θα αλλάξει ο τουρισμός. Στάθης Ν. Καλύβας, Καθημερινή.

-ΙΝΣΕΤΕ - Ινστιτούτο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων.

-Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος , Διεύθυνση οικονομικών μελετών.

-Τουρισμός , η παγίδα της «βαριάς βιομηχανίας».