Φιλιάτες: 22 Σεπτέμβρη... μαύρη επέτειος

Φιλιάτες: 22 Σεπτέμβρη... μαύρη επέτειος

Στις 22 Σεπτέμβρη 1944 οι Γερμανοί έφυγαν από το Φιλιάτι, αφού κατάστρεψαν όσα δεν μπορούσαν να πάρουν- τους κυνήγησε το 16 Σ.Π και έδωσαν μάχη στο Σμέρτο.

Ξωπίσω τους και οι Φιλιατιώτες μουσουλμάνοι.

Το Φιλιάτι έχασε το μισό πληθυσμό της πόλης με τους οποίους ζούσαν μαζί, για πολλά χρόνια…

Εκατοντάδες, άνδρες, γυναίκες, γερόντοι και παιδιά, προχωρούν- προς την Βάναρη, Βέρβα- τον Γολγοθά και τη σωτηρίας τους. Αν ήθελαν να ζήσουν έπρεπε να ξεριζωθούν.

Σφαγές αναφέρουν για όσους μουσουλμάνους φυγάδες της Θεσπρωτίας πέρασαν από το Φιλιάτι, στη γέφυρα στου Νάτση. Για τους Φιλιακιώτες φυγάδες σφαγές αναφέρουν στη Βάναρη και στη Σπάταρη. ¨Όλο το Φιλιάτι μύριζε πτώματα, δεν προλάβαιναν οι γύφτοι να τους θάψουν¨, αναφέρουν οι αδελφές Στρουγγάρη. Ένα κεφάλαιο ιστορίας περισσότερων των 500 χρόνων έκλεισε με «μαύρη πέτρα»!

Μετά τη φυγή των Γερμανών, ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ χώρισαν τις περιοχές. Εκεί που έμεναν πριν μουσουλμάνοι αναλάβε ο ΕΔΕΣ. Την περίοδο της ΕΑΜοκρατίας στην περιοχή Φιλιατών 15/12/44 έως 5/2/45, κάποιοι μουσουλμάνοι αναθάρρησαν και γύρισαν, αλλά με την επιστροφή του ΕΔΕΣ ξανάφυγαν.

Η μουσουλμανική μειονότητα- ο μισός πληθυσμός της πόλης με τους οποίους ζούσαν ήρεμα, για πολλά χρόνια- δεν υπάρχει πια. Το ίδιο και κάποια από τα αμιγή χωριά τους- ρήμαξαν. Λιόψη, Σκέφαρη, Σολωπιά.

Η άστοχη και ανίερη συνεργασία των ηγετών τους με τους κατακτητές και η προσπάθεια προσάρτησης της περιοχής στην Αλβανία- με συντονισμένες προσπάθειες, σφαγές και λεηλασίες του ντόπιου πληθυσμού- έφεραν και τη φυγή.

Μικρή η συμμετοχή των Φιλιαταίων μουσουλμάνων στα έκτροπα, σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η θετική και θαρραλέα στάση κάποιων ντόπιων ηγετών τους, έξυπνων και διορατικών. Μοιραία πρόσωπα της θλιβερής κατάληξης, του ξεριζωμού της μειονότητας, υπήρξαν οι Ντιναίοι, όργανα της αλβανικής προπαγάνδας και των ιταλικών συμφερόντων.

Ελάχιστες μουσουλμανικές οικογένειες, όπως του Χακή Ντέμη- στο Φιλιάτι- και του Χατζή Λιατίφη- στη Σπάταρη- παρέμειναν στη Θσπρωτία, προστατευόμενες από την τοπική εξουσία. Λίγες τόλμησαν κι επέστρεψαν στην χριστιανική προγονική τους πίστη και σώθηκαν.

Η φυγή δημιούργησε το πρόβλημα που ονομάστηκε ¨Μουσουλμανικό¨, και απασχόλησε το Ειδικό δικαστήριο των Ιωαννίνων το οποίο έως τον Ιανουάριο του 1948 είχε εκδώσει1930 καταδικαστικές αποφάσεις εναντίον αλβανοτσάμηδων, χωρίς να τις έχει ξεκαθαρίσει απόλυτα. Μολαταύτα δικάστηκαν ερήμην ως εγκληματίες πολέμου και δοσίλογοι και καταδικάστηκαν όλοι σε θάνατο, σε ισόβια στέρηση της ελληνικής ιθαγένειας και δήμευση της περιουσίας τους υπέρ του Δημοσίου. Η ακίνητη περιουσία τους είχε καταληφθεί από το ελληνικό Δημόσιο (ΝΔ 2436/1953 περί επανεπικοισμού παραμεθορίων περιοχών. ΝΔ 2185/52 περί αναγκαστικής απαλλοτρίωσης κτημάτων. Νόμος 2781/54 και ΝΔ 2536 περί επανεπικοισμού, με την 344/23-5-45 απόφαση του δικαστηρίου). Οι περιουσίες τους διανεμήθηκαν κυρίως σε ημέτερους, παρότι συστάθηκαν φορείς όπως ο ΣΑΚ κλπ.

*Το Μάρτη του 1947 κλιμάκιο του ΟΗΕ επισκέφθηκε το Φιλιάτι και την Κονίσπολη ερευνώντας καταγγελίες που έκαναν οι μουσουλμάνοι τσάμηδες στην Κοινωνία των Εθνών (ΟΗΕ)- ότι εκδιώχθηκαν και κακοποιήθηκαν. Δεν δικαιώθηκαν.