Η Ηγουμενίτσα όπως την είδε ο Νικόλαος Νίτσος το 1909

Η Ηγουμενίτσα όπως την είδε ο Νικόλαος Νίτσος το 1909

Νικόλαος Νίτσος- ο σημαντικότερος ίσως Θεσπρωτός λόγιος, απο του Τσαμαντά, ΄δημοσίευσε το παρακάτω στη ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ το 1933.

Επανειλημένως ο τύπος έκαμε λόγον περί ληφθείσης αποφάσεως υπό της Κυβερνήσεως προς ίδρυσιν εν Ηπείρω νέου Μουτεσαριφλικίου με πρωτεύουσαν την παράλιον Ηγουμενίτσαν και με περιοχήν εκ των Καϊμακαμλικίων Φιλιατών, Παραμυθίας και Μαργαριτίου. Ούτω δε αν η απόφασις αυτή εκτελέσθη η νυν άσημος και άγνωστος Ηγουμενίτσα θ’ αποβή ο επισημότερος ηπειρωτικός λιμήν και θα χρησιμεύη ως επίνειον των Ιωαννίνων μεθ’ ων πρόκειται να συνδεθή δι’ αμαξιτού δρόμου.

Επισκεφθείς τελευταίον τον λησμονημένον και τοις πολλοίς άγνωστον λιμένα τούτον της Ηπειρωτικής χώρας μετά των εκ Κ]πόλεως ελθόντων φίλων κ.κ. Λαζ. Κοσμά τραπεζίτου, και Θεολ. Ι. Θεολογή, διευθυντού αρτοποιείων και μέλους του νομαρχιακού συμβουλίου Πρωτευούσης, σπεύδω να εξωτερικεύσω διά του φίλου «Ταχυδρόμου» τον ενθουσιασμόν μου διά την Ηγουμενίτσαν και τα πέριξ περικαλλή και εύφορα μέρη και να παραδώσω εις τους αναγνώστας αυτού τινάς των ευαρέστων εντυπώσεών μου.




Ο λιμήν της Γουμενίτσας είναι θαυμάσιος και ασφαλέστατος, προφυλασσόμενος εκ μέρους μεν της ξηράς υπό των υπερθέν λόφων και ορέων, από δε του στομίου εκ της απέναντι ακριβώς κειμένης Κερκύρας εκτέλεσιν δε τεχνικών τινών έργων εκβανθύσεως εις το στόμιον και επί της δεξιάς τω εισπλέοντι πλευράς θ’ αποβή προσιτός εις παν είδος πλοίου. Γη ευφορωτάτη, ένθα ευδοκιμεί η ελαία, η πορτοκαλέα, η κιτρέα, η λεμονέα, η άμπελος και παν είδος δημητριακών. Λειμώνες και χειμάδια λαμπρά. Κλίμα ηπιώτατον μη διαφέρον σχεδόν του της Κερκύρας. Εν γένει το μέρος τούτο επροικίσθη υπό της φύσεως θαυμασίως όπως συνοικισθή πόλις πολυάριθμος, ευλίμενος και εμπορικωτάτη. Οι Βενετοί εξεμεταλλεύοντο και τον λιμένα τούτον, όπως σχεδόν άπαντα τα παράλια της Ηπείρου και Αλβανίας, και κατείχον στρατιωτικώς αυτόν, όπως δεικνύουσι τα σωζόμενα λείψανα των εκατέρωθεν του λιμένος ερειπίων. Αλλά σήμερον;…

Εν Ηγουμενίτσης ο πολιτισμός εκδηλούνται διά της υπάρξεως καλυβών τινων πενιχρών χρησιμεύουσων ως τελωνείου και υγιεινομείου και ενός ρυπαρου χρονιου. Η νεωτέρα αρχιτεκτονική αντιπροσωπεύεται αφ’ ενός μόνον εκπροσώπου ελαιοτριβείου, όπερ Κερκυραίος τις ίδρυσεν, αλλά το οποίον χρησιμεύει νυν ως αποθήκη εμπορευμάτων, διότι ο Κερκυραίος ζημιωθείς εγκατέλιπεν αυτό παραλαβών μόνον τας μηχανάς του. Μ’ όλας τας ανακρίσεις και ερωτήσεις μου δεν ηδυνήθην να εννοήσω διά τι δεν ελειτούργησε το ελαιοτριβείον τούτο είναι πλουσιώτατος εις ελαίας και θα είχεν συμφέρον οι περίοικοι εις την εξακολούθησιν της λειτουργίας αυτού. Αι απαντήσεις των χωρικών, ποικίλαι την έκδοσιν, ουδόλως μ’ εφώτισαν. Φαίνεται όμως ότι προ παντός η έλλειψις ασφαλείας συνέτεινε να ναυαγήση και η επιχείρησις αυτή. Εις τα μέρη εκείνα η ληστεία, η αρπαγή, η αυτοδικία, αι αντεκδικήσεις και τα παρόμοια ευρίσκονται εν πλήρει ισχύα. Και σήμερον ακόμη άπαντες ανεξαιρέτως οι χωρικοί Χριστιανοί και Τούρκοι, οπλοφορούσιν. Ουδείς εξέρχετοι της οικίας του, αν δεν φέρη επί του ώμου το Γκρά, εκ δε της οσφύος αν δεν κρεμάση το ρεβόλβερ του.

Το ημίβαρον των κατοίκων υποβιβάζει κατά μέγα μέρος την εκ του τόπου γοητείαν και ανγκάζεται τις αγανακτών ν’ αναθεματίση το προηγούμενον Κ]κόν συστήματα οποίον διά της δηλητηριώδους επιρροής των μετέβουν για παραδεισίου γης εις αυτόχρημα καλασιν! Αν όμως νυν πραγματοποιηθή τα σχέδιον της κυβερνήσεως και καταστή Ηγουμενίτσα πρωτεύουσα Μουτεσαραφλικίου, θα εξημερωθή και το θαυμάσιον τούτο τμήμα του ηπειρωτικού εδάφους και θα ευδαιμονήσωσιν οι κατοικούντες αυτό.

Ούτοι είναι ευφυείς και έχουσι πρωτογόνους τινάς αρετάς, εν οις πρωτεύει η φιλοξενία. Ταύτην εξασκούσιν οι κάτοικοι των χωρίων εκείνων ως αρχαίοι Έλληνες και εισερχόμενος τις εις τους οίκους των αμέσως αναπολεί σκηνάς φιλοξενίας εκ του αρχαίου ελληνικού βίου, ως περιγράφονται αυταί εν τη Ιλιάδι και Οδυσσεία.

Εις τον μυχόν του κόλπου υπάρχουσι τα ερείπια της Μονής, περί ης πολλά τα θαυμάσια διηγούνται οι περίοικοι. Ενώ δε η Μονή ην ανδρική δεν δυσκολεύονται να εύρωσι σχέσιν του ονόματος της Γουμενίτσας με το της ηγουμένης (χαϊδευτικώς και κατ’ αποκοπήν του αρχικού γράμματος ηγουμενίτσα). Εννοείται ότι η παραγωγή αυτή του ονόματος είναι ασυστατός τις και αναξία αποδοχής. Το όνομα φαίνεται σλαυικής προελεύσεως, όπως και εν Μακεδονία υπάρχουσι παρόμοια ονομασίαι. Ονομασίαι δε σλαυικαί τόπων χωρίων κλπ εν Ηπείρω απαντώσι και ετέραι. Γαλλιστί ο κόλπος ούτος λέγεται golf de Gomonitja , τουθ’ όπερ ενισχύει την σλαυικήν του ονόματος προέλευσιν.

Εις δεκάλεπτον από της παραλίας απόστασιν υπάρχει το μικρόν χωρίον Γράβα μικτόν εκ Τούρκων και Χριστιανών. Μία εκ των οικίων του εκτισμένη εν σχεδίω μικρού φρουρίου μ’ όλα τα απαιτούμενα της αμύνης, επέσυρε την προσοχήν μας. Επιθυμήσαντες να επισκεφθώμεν εκ περιεργείας ταύτην, εγενόμεθα δεκτοί παρά του νυν ιδιοκτήτου Μωαμεθανού, μεγαλοσώμου υψηλού φουστανελλοφόρου ανδρός, μεθ’ όλων των δειγμάτων ειλικρινούς φιλοξενίας.

Μας περιήγαγεν ανά το διάφορα τμήματα της οικίας και μας διηγήση την ιστορίαν των άλλοτε κατόχων, διασκορπισθέντων και εγκαταλιπόντων ταύτην, συνεπεία τραγικών φονικών σκηνών μεταξύ οικείων και συγγενών. Πόσα είδον τα τείχη της οικίας ταύτης από των χρόνων του τυράννου της Ηπείρου Αλή πασά, εις τους ανάγεται η ίδρυσις της παρά του πρώτου οικίστου της, μικρού χωροδεσπότου των μερών εκείνων. Εις το μουσουλμανικόν νεκροταφείον του χωρίου τούτου παρετηρήσαμε και το εξής περίεργον επιτύμβιον πλάκα αναγράφουσαν ελληνιστί το όνομα του εκεί αναπαυομένου πιστού Μουσουλμάνου! Του τμήματος τούτου οι κάτοικοι, Μουσουλμάνοι και μη, αλβανοφωνούσι γενικώς. Οι πλείστοι όμως των ανδρών εννοούν και λαλούν και την Ελληνικήν. Ως εκ του αλβανοφώνου των κατοίκων η τελεία αλβανομάθεια του φίλου μας κ. Λαζ. Κοσμά μας ήτο πολύ χρήσιμος. Μας έξηρεν εις τα όμματα των εντοπίων όλων εν γένει οίτινες μας εθεώρου πλέον ως οικείους και αδελφούς, αφού μεταξύ ημών ευρίσκετο και εις γινώσκων ν’ απαγγέλη τόσον καλά το «τουγκετιέτα!» (ανάλογον του καλή μέρας σας!) και όλα τα παρεπόμενα.

Επειδή φύσει μεταξύ μας συνδιελεγόμεθα ελληνιστί, εις δ’ ημών έφερε πιλόν, το γεγονός της διαβάσεως μας διά των αλβανοφώνων τουρκικών χωρίων εσημειούτο διά των αλβανιστί λεγομένων λέξεων.

« πέρασαν δύο Καούρηδες κι ένας Φράγκος»! Η λέξις καούρης (γκιαούρ) εν τη αλβανική δηλοί τον Χριστιανόν, δεν θεωρείται δε προσβλητική, διότι και οι Χριστιανοί αλβανόφωνοι την μεταχειρίζονται προκειμένου να χαρακτηρίσωσιν εαυτούς ως Χριστιανούς.

Επί τη ευκαιρία της εκδρομής ταύτης επεσκέφθημεν και την παρά την Σούβλεσιν (Αγ. Βλάσιον (;) ιστορικήν Μονήν του Ραγίου. Η Μονή αυτή, αρχαιοτάτη και πλουσιωτάτη εις γαίας, ελαιώνας, αμπέλους κλπ. ήτο μέχρι πρό τινος ενοριακή υπαγομένη εις τα χωρία Σούβλεσιν και Καστρί. Αλλ’ η αρπακτική διάθεσις των κατοίκων και η φαυλότης των πλείστων ηγουμένων περιήγαγον αυτήν εις το βάραθρον παντελούς σχεδόν καταστροφής. Η Μ. Εκκλησία όμως προς διάσωσιν της την ανεκήρυξε τελαυταίαν Σταυροπηγιακήν. Περί του βίου της πλουσιωτάτης και αρχαίας ταύτης Μονής σχεδόν ουδέν εγγράφως διεσώθη. Μονή η κομψή εκκλησία της, ρυθμού καθαρώς βυζαντινού, κτίσμα του θ’ η αιώνος, περικλείει την ιστορίαν της. Αι επί των τοίχων της βυζαντιναί αγιογραφίαι, έχουσαι πολλαί διά της λόγχης έξω ρυγμένους τους οφθαλμούς και φέρουσαι και άλλους ποικίλους ανά τα άγια σώματά των ακρωτηριασμούς υπό σφαιρών εντετειχισμένων και ετέρων οργάνων, διαλαλούσι γερώς και διηγούνται επωδύνως τας ποικίλας καταστροφάς και δηώσεις, ας διά των αιώνων υπέστη.

Αγάθην και επαινετικήν μνείαν διασώζουσιν οι περίοικοι της ηγουμενείας Ναθαναήλ του εκ Πίοβλας (νυν Μητροπολίτου Νικοπόλεως και Πρεβέζης), όστις πε΄ρι το 1866-67 θεμελίωσε τα πρώτα νέα περί τον ναόν κελλία και εγένετο ούτως είπεν, ο δεύτερος κτίτωρ της εν λόγω Μονής. Αι επί των τοίχων και επί της πύλης εντετειχισμέναι επιγραφαί λαλούσιν επαινετικώς και ευφημερώς περί του έργου της Α. Σ. του αγίου Πρεβέζης. Και ο νυν ηγούμενος πανοσ. αρχιμανδρίτης κ. Διονύσιος ο Κρής κληρικός μεμορφωμένος και αξιοπρεπής, διοικεί πολύ ευδοκίμως τα της Μονής ταύτης μεριμνών περί των συμφερόντων αυτής μετά ζήλου, και ελπίζομεν είναι ότι θα περισώση τα κατ’ αυτήν και θα την αναγάγη εις την προσήκουσαν περιωπήν, ως άλλως επιβάλλεται το τοιούτον λόγω των εισοδημάτων της και της ιστορικής της αξίας.

Η θεά εκ του εξώστου των κελλίων της Μονής ταύτης αποτελεί απόλαυσιν. Ο θεατής έχει ενώπιον του εύφορον πεδίον, όπερ διαρρέει οφιοειδώς ο Θύαμις κυλίων μεγαλοπρεπώς και ήρεμα τα θολά μάματά του προς το Ιόνιον πέλαγος, όπερ εκ δύο μερών διεκρίνεται τέρπον τον οφθαλμόν διά του κοινού χρώματός του. Ορη δε και δρυμοί και δάση και ελαιώνες και ποικιλία εναλλασόντων χρωμάτων καθιστώσιν αλησμόνητον το θέαμα, εάν τύχη μάλιστα να το ιδή τις κατά την μεγαλοπρεπή δύσιν φθινοπωρινού ηλίου, όπως ημείς.

Κατά την εις Φιλιάταις επάνοδόν μας επεσκέφθημεν και τα ερείπια της αρχαίας Κεστρίας, την οποίαν περιλείχουσιν εκ του πλείστου μέρους τα ύδατα του Θυάμιδος. Αλλά περί των εκ των ερειπίων τούτων εντυπώσεων εις άλλοτε.