Ληστρικές επιδρομές στα ορεινά της Παραμυθιάς για τσάι του βουνού

Ληστρικές επιδρομές στα ορεινά της Παραμυθιάς για τσάι του βουνού

Πως συλλέγουμε το τσάι χωρίς να καταστρέφουμε την φύση. 

Γράφει ο Γεωπόνος - Εθνοβοτανολόγος, Δημήτρης Παπαγεωργίου

Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος δεν θα μπορούσαν να εκλείψουν οι θεάσεις συνανθρώπων μας στα βουνά της Ηπείρου, πρόθυμων να δώσουν γι’ ακόμη μία φορά το κακό παράδειγμα κατακρεουργώντας τον φυσικό πλούτο των ορεινών περιοχών. Πολλοί ίσως περιμένετε να διαβάσετε μια ιστορία του τύπου “αλλοδαποί πέρασαν τη συνοριακή γραμμή για να κλέψουν την πολύτιμη φαρμακευτική χλωρίδα της χώρας”. Δυστυχώς, τέτοιες ληστρικές μεθόδους ακολουθούν ανεύθυνοι συμπολίτες μας σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της περιοχής μας. Μοναδικό κίνητρο και σκοπός τους είναι φυσικά το ευκαιριακό κέρδος με όσο το δυνατόν λιγότερο κόπο και κόστος.

Αφορμή για τη δημοσίευση αυτή είναι η πρόσφατη επίσκεψή μου για περπάτημα και συλλογή Σιδερίτη – τσάι του βουνού – του είδους Sideritis raeseri, σε βουνό της Παραμυθιάς την περασμένη Κυριακή, 3 Ιουλίου. Κατά την πορεία μου, στο τέλος του χωματόδρομου και λίγο πριν μπω στο μονοπάτι, συνάντησα ένα άτομο που περίμενε τρεις φίλους του οι οποίοι όπως ανέφερε είχαν πάει “μία βόλτα να μαζέψουν λίγο τσάι”. Αρχικά, παραξενεύτηκα που το ένα από τα τέσσερα μέλη της παρέας παρέμεινε στο αυτοκίνητο περιμένοντας τους υπόλοιπους να επιστρέψουν από την εξόρμηση. Μετά από περίπου μισή ώρα περπάτημα, φτάνοντας στην πλαγιά όπου θα συνέλεγα το Σιδερίτη διαπίστωσα έντονη κινητικότητα μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά μου. Οι δύο μεγάλοι λευκοί όγκοι που εντόπισα απομακρύνθηκαν γρήγορα προς ένα μικρό λούκι και μετά χάθηκαν από το οπτικό μου πεδίο. Στην αρχή σάστισα, αλλά γρήγορα κατάλαβα ότι αυτό που είχα δει ήταν μεγάλα τσουβάλια γεμάτα με το πολυπόθητο βότανο, που μόλις με κατάλαβαν θέλησαν να κρυφτούν.

Αφού τελείωσα τη βόλτα και τη συλλογή μου (5 ματσάκια τσάι) πήρα το δρόμο του γυρισμού. Πλησιάζοντας τον χωματόδρομο που είχα παρκάρει το όχημά μου συνάντησα και πάλι την χαρωπή, αλλά και αμήχανη αφού ξανασυναντηθήκαμε παρέα μεσήλικων. Μάλιστα καθώς φόρτωναν τα πελώρια τσουβάλια γεμάτα τσάι στο αυτοκίνητό τους, με ρώτησαν αν βρήκα τσάι.. τι ειρωνεία.. και πρόσθεσαν “εμείς μαζέψαμε για όλους τους δικούς μας”. Μάλλον εννοούσαν όλους τους κατοίκους της Παραμυθιάς (όπου διαμένουν και οι ίδιοι) ή και της Ηγουμενίτσας. Εξαρτάται πόση κατανάλωση μπορεί να καλυφθεί από περίπου 170 ματσάκια Σιδερίτη. Ίσως να ήταν και περισσότερα, μα σίγουρα όχι λιγότερα.

Οι συγκεκριμένοι συλλέκτες ευτυχώς δεν ξερίζωσαν τα φυτά. Αν και η καταστροφική συλλογή της αρωματικής/φαρμακευτικής αυτοφυούς χλωρίδας δεν έχει να κάνει μόνο με την μέθοδο της εκρίζωσης, η οποία αποτελεί και παράβαση των διατάξεων της δασικής νομοθεσίας. Η αφαίρεση ολόκληρου του φυτού, συμπεριλαμβανομένων των υπόγειων μερών του, είναι μεν η χείριστη και επιβλαβέστερη πρακτική, αλλά υπάγεται σε ένα ευρύτερο φάσμα μη-βιώσιμων/καταστροφικών πρακτικών συλλογής. Αυτές έχουν να κάνουν με τον τρόπο, το χρόνο και την ποσότητα της εκάστοτε συλλογής.

Ο/η ενδιαφερόμενος/η βοτανοσυλλέκτης είναι δύσκολο και σχεδόν αδύνατον να αντλήσει έγκυρες πληροφορίες ώστε να αξιολογήσει που, αν και πότε το φυτό είναι έτοιμο να συλλεχθεί, ποιες είναι οι σωστές πρακτικές/τεχνικές συλλογής και κυριότερο απ’ όλα ΠΟΣΟ θα ήταν ασφαλές (για το φυτικό είδος) να συλλέξει. Εν συντομία, πως να εφαρμόσει μια οικολογικά βιώσιμη συλλογή. Τέτοιες λεπτομέρειες, απ’ όσο γνωρίζω, δεν έχουν επικοινωνηθεί ευρέως από κάποιο φορέα/οργανισμό. Επικαιροποιημένες διατάξεις των κατά τόπους δασαρχείων δύσκολα βρίσκονται στο διαδίκτυο και περιγράφουν μονάχα τις ισχύουσες απαγορεύσεις και διώξεις που προκύπτουν κατά των παραβατών, χωρίς επεξήγηση για το πως και γιατί έχουν αυτές οριστεί. Αν έστω λοιπόν ένας από τους προαναφερθέντες παράγοντες (χρόνος, τόπος, τρόπος, ποσότητα) δεν ληφθεί υπόψιν, τότε ο πληθυσμός του φυτού που συλλέγεται δέχεται πίεση. Ανάλογα τον βαθμό πίεσης, το εκάστοτε φυτικό είδος σε μια περιοχή μπορεί να δυσκολευτεί να ανακάμψει πληθυσμιακά ή ακόμη και να καταρρεύσει.

Αρχικά, να αναφέρουμε ότι πέρα από την κάλυψη των άμεσων αναγκών μας με τη χρήση του φυτού που συλλέγουμε, καλό θα ήταν να λαμβάνουμε υπ’ όψιν και την κάλυψη των άμεσων αναγκών των συνανθρώπων μας, καθώς και τις μελλοντικές ανάγκες όλων μας. Δηλαδή να εξασφαλίσουμε ότι η τοποθεσία από την οποία αποσπούμε σήμερα κάποιο φυτικό είδος, θα έχει τη δυνατότητα να αποκαταστήσει ότι αφαιρέσαμε, ώστε να μας προσφέρει ικανοποιητική ποσότητα και τις χρονιές που θα ακολουθήσουν.

Παίρνοντας ως παράδειγμα το τσάι του βουνού (Σιδερίτης), καλό θα ήταν πριν τη συλλογή να προσέχουμε τουλάχιστον αυτές τις τρεις παραμέτρους: τμήμα, ωριμότητα και ποσότητα του φυτού που θα συλλέξουμε καθώς και αφθονία του στην τοποθεσία που θα επιλέξουμε.

Το τμήμα του φυτού που χρησιμοποιείται για το γνωστό ρόφημα/έγχυμα, αποτελείται από στέλεχος/κοτσάνι, άνθη και φύλλα, και βρίσκεται στο υπέργειο μέρος του. Άλλωστε, εκεί έχουμε και την υψηλότερη συγκέντρωση των επιθυμητών δραστικών ουσιών. Συνεπώς δεν υπάρχει λόγος να συλλέξουμε κάτι περισσότερο από αυτό. Κόβουμε λοιπόν το στέλεχος σε απόσταση περίπου 10 εκατοστών (μίας παλάμης) από το έδαφος. Επ’ ουδενί δεν ξεριζώνουμε το φυτό, μιας και αυτό σημαίνει το θάνατό του και άρα την αδυναμία του να πολλαπλασιαστεί.

Όσον αφορά την ωριμότητα του φυτού, συλλέγουμε εκείνα τα στελέχη των οποίων τα άνθη έχουν ανοίξει. Τα περισσότερα είδη Σιδερίτη στην Ελλάδα ανθίζουν κατά προσέγγιση από τέλη Ιουνίου μέχρι τέλη Ιουλίου. Αυτό εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες κάθε περιοχής και κάθε χρονιάς, καθώς και από το υψόμετρο και τον προσανατολισμό της πλαγιάς στην οποία αυτοφύεται. Γι’ αυτό το λόγο αν θέλουμε να προγραμματίσουμε μια συλλογή, καλό θα ήταν να γνωρίζουμε εκ των προτέρων τις ιδιαιτερότητες της τοποθεσίας που θα επιλέξουμε. Επίσης, μιας και το τσάι ανθίζει σταδιακά, δεν έχουμε ταυτόχρονη άνθιση όλων των φυτών ή όλων των ανθέων (ταξιανθιών) σε ένα φυτό. Έτσι επιλέγουμε τα στελέχη που έχουν τουλάχιστον τα 2/3 των ανθέων τους ανοιχτά. Με αυτό τον τρόπο δίνουμε τη δυνατότητα στο φυτό να προσελκύσει για κάποιο χρονικό διάστημα έντομα τα οποία θα βοηθήσουν στη διαδικασία της επικονίασης, άρα και στον πολλαπλασιασμό του είδους. Συνήθως σε αυτή τη φάση ωριμότητας το φυτό ”σου λέει” από μόνο του “μπορείς να με συλλέξεις”, γιατί με ευκολία μπορείς να σπάσεις το στέλεχος αφού λόγω της ωρίμανσης έχει αρχίσει κατά κάποιο τρόπο να ξυλοποιείται. Νωρίτερα από αυτό το στάδιο το στέλεχος είναι ακόμη τρυφερό και τσακίζοντάς το δεν σπάει εύκολα, αλλά λυγίζει.

Σχετικά με την ποσότητα, ορθό είναι να συλλέγουμε όχι περισσότερο από το 1/4 των βλαστών από κάθε φυτό και συνολικά όχι περισσότερο απ’ όσο χρειαζόμαστε για να καλύψουμε τις ατομικές/οικογενειακές μας ανάγκες για ένα χρόνο. Αυτό ορίζεται (κατά προσέγγιση) από τις υπηρεσίες του δασαρχείου ως μισό κιλό κατ’ άτομο. Βέβαια, υπάρχουν αναρτήσεις με δημοσιεύσεις δασικών διατάξεων που επιτρέπουν τη συλλογή μισού κιλού κατ’ άτομο και ημέρα. Κάτι το οποίο αν εφαρμοστεί, με βεβαιότητα θα επιφέρει ανεπιθύμητα αποτελέσματα στην επιβίωση των πληθυσμών Σιδερίτη. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να αφήνονται στην περιοχή συλλογής αρκετά ανθισμένα στελέχη, ώστε αφού ο σπόρος τους ωριμάσει και πέσει στο έδαφος, να δώσει νέα φυτά.

Τέλος, συλλέγουμε σε τοποθεσίες όπου το φυτικό είδος είναι σε αφθονία. Το γεγονός ότι σε κάποια τοποθεσία δεν βρίσκεται σε αφθονία μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχει εγκατασταθεί (ακόμη) καλά λόγω εδαφοκλιματικών ή άλλων επιβαρυντικών παραγόντων, ή ότι έχει κοπεί από άλλους συλλέκτες πρόσφατα, ή ότι έχει συλλεχθεί αλόγιστα στο παρελθόν και δεν έχει προλάβει να ανακάμψει. Όπως και να έχει, αποφεύγουμε να το συλλέξουμε και δίνουμε τον απαραίτητο χρόνο να πολλαπλασιαστεί ανεμπόδιστα, ώστε να μας ανταμείψει κάποια από τις χρονιές που θα ακολουθήσουν.

Όλα αυτά βέβαια, θεωρώντας πως η συλλογή που εφαρμόζουμε είναι ο μοναδικός παράγοντας πίεσης που ασκείται στο φυτικό είδος στην περιοχή που δραστηριοποιούμαστε. Μιας και στην πραγματικότητα υπάρχουν δεκάδες άλλοι αστάθμητοι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ευημερία ή μη της φυτο-κοινότητας και τους οποίους δεν μπορούμε πάντα να αντιληφθούμε· πόσο μάλλον να αξιολογήσουμε και να συμπεριλάβουμε στο σχεδιασμό της συλλογής μας. Τέτοιοι μπορεί να είναι: η ύπαρξη ή μη επικονιαστών, έντονες ή παρατεταμένες αντίξοες καιρικές συνθήκες, η ατμοσφαιρική ή εδαφική ρύπανση, πρόσφατες φυσικές καταστροφές.

Στις μέρες μας, ευτυχώς υπάρχουν περιπτώσεις ευσυνείδητων συμπολιτών μας, οι οποίοι βλέποντας την αυξανόμενη ζήτηση για ελληνικό τσάι του βουνού στις αγορές (εγχώρια και ξένες), αποφάσισαν να αδράξουν την εμπορική ευκαιρία εγκαθιστώντας φυτείες Σιδερίτη. Μάλιστα σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις, οι καλλιεργητές επέλεξαν να τιμήσουν/καλλιεργήσουν το αυτοφυές είδος Σιδερίτη της περιοχής τους. Εμπλουτίζοντας έτσι την τοπική φυτοκοινωνία και παράλληλα διευκολύνοντας το έργο τους, μιας και το εκάστοτε τοπικό είδος Σιδερίτη είναι άριστα προσαρμοσμένο στις κλιματικές/εδαφικές συνθήκες της περιοχής και άρα δεν απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα. Άλλοι βέβαια, έχοντας τo ίδιο ακριβώς κίνητρο, δηλαδή το κέρδος, θεώρησαν περιττό να καταβάλουν την οποιαδήποτε προσπάθεια πέραν της κατακρεούργησης των αυτοφυών πληθυσμών Σιδερίτη.

υγ 1. Κατά την άνοδό μου στο βουνό είδα αρκετές φορές πάνω στο μονοπάτι κομμένα στελέχη Σιδερίτη, των οποίων τα άνθη δεν είχαν καν μισο-ανοίξει. Συνεπώς, είχε προηγηθεί καταστροφική συλλογή τουλάχιστον μία εβδομάδα πριν. Πιθανόν από ανταγωνιστές της τετραμελούς ομάδας βοτανο-ληστάρχων που θέλησαν να τους προλάβουν.

υγ 2. Η παρέα είχε και κυνηγό. Υποψιάζομαι ότι και σε αυτό το “άθλημα” δεν έχει ηθικούς και αριθμητικούς φραγμούς.

υγ 3. Για όσους σκεφτούν “μα γιατί δεν κάλεσε τις αρμόδιες υπηρεσίες να καταγγείλει το περιστατικό?”, θα ήθελα να σημειώσω πως εκείνη την Κυριακή (τουλάχιστον) τα τηλέφωνα της Διεύθυνσης Δασών Θεσπρωτίας καθώς και του Συντονιστικού Κέντρου Δασοπροστασίας (1591) δεν απαντούσαν.

Δημήτρης Παπαγεωργίου

Γεωπόνος – Εθνοβοτανολόγος