Παλιά Σαγιάδα: «Μείναμε άστεγοι, γυμνοί και πεινασμένοι» (+ΒΙΝΤΕΟ)

Παλιά Σαγιάδα: «Μείναμε άστεγοι, γυμνοί και πεινασμένοι» (+ΒΙΝΤΕΟ)

Η Σαγιάδα είναι ένα πανέμορφο ψαροχώρι, το τελευταίο παραλιακό χωριό της Θεσπρωτίας απέναντι από την Κέρκυρα. Στον δρόμο προς το χωριό, ο επισκέπτης συναντά την Παλιά Σαγιάδα, χτισμένη στην πλαγιά του βουνού. Ένα εγκαταλελειμμένο χωριό με πλούσια ιστορία.

Είναι ένας ερειπωμένος γραφικός οικισμός, με πλακόστρωτους δρόμους και παλιά αρχοντικά. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική είναι το πρώτο που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη, ενώ στην κεντρική πλατεία του χωριού στέκεται ακόμη η γραφική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με μοναδικές τοιχογραφίες.

Το χωριό εγκαταλείφθηκε τον Αύγουστο του 1943 όταν το έκαψαν οι γερμανοί κατακτητές της μεραρχίας Εντελβάις, που αιματοκύλισαν όλη την Ήπειρο. Στην Θεσπρωτία συνεργάστηκαν με τους Τσάμηδες, οι ηγέτες των οποίων υπέδειξαν σπίτια και πρόσωπα που έπρεπε να εξοντωθούν. Οι κάτοικοι σκορπίστηκαν στα γύρω χωριά, αλλά και στην Κέρκυρα. Το 1950 το κράτος παραχώρησε στους κατοίκους λίγα σπίτια στην παραλία και έτσι αναπτύχθηκε το νέο χωριό, η σημερινή Σαγιάδα.

Τον 19ο αιώνα καταστράφηκε από σεισμούς δύο φορές, όμως ξαναχτίστηκε. Το οριστικό χτύπημα ήρθε στον πόλεμο όταν οι Γερμανοί της μεραρχίας Εντελβάις και οι Τσάμηδες συνεργάτες τους το πυρπόλησαν.

Η Παλιά Σαγιάδα ήταν ένα χωριό που έσφυζε από ζωή. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης του γνώρισε την άνθιση του εμπορίου, ειδικά την περίοδο της ενετοκρατίας στα Ιόνια. Το λιμάνι αποτελούσε μεγάλο εμπορευματικό σταθμό για τα Ιωάννινα, τη Λάρισα και τα Τρίκαλα. Γι αυτόν τον λόγο άλλωστε στα μέσα του 15ου αιώνα ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα σε Τούρκους και Ενετούς για την κυριαρχία της. Τον 19ο αιώνα η Παλιά Σαγιάδα καταστράφηκε από ισχυρούς σεισμούς δύο φορές, όμως οι κάτοικοι την ξανάχτισαν.

Η εφημερίδα η «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ», με ημερομηνία 26-1-1901, αναφέρει ότι στο λιμάνι της Σαγιάδας, από το 1893, μια φορά τη βδομάδα προσέγγιζε ατμόπλοιο μιας αυστριακής ναυτιλιακής εταιρείας, που έκανε κρουαζιέρα αναψυχής, ενώ στην ακτή είχε εγκαταστήσει και ναυτικό πράκτορα. Η μεταφορά των τουριστών στην ακτή από το ατμόπλοιο, γινόταν με βάρκες ενώ οι κρουαζιέρες γίνονταν μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.Οι κάτοικοι της μαρτυρικής Σαγιάδας ξαναέχτισαν το χωριό τους στη θάλασσα. Σήμερα είναι ένα γραφικό ψαροχώρι απέναντι από την Κέρκυρα

Μουσουλμάνοι Τσάμηδες οι πρώτοι εισβολείς

Το 1912 απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό. Η αντίστροφη μέτρηση ξεκίνησε με την ιταλική εισβολή. Τότε οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες που ζούσαν στην περιοχή συντάχθηκαν με τον εισβολέα με σκοπό να καρπωθούν τις ελληνικές περιουσίες και να κυριαρχήσουν στην περιοχή.

Ο Γεώργιος Τσόγκας τότε ήταν μικρό παιδί και κατέγραψε τις μνήμες του στο βιβλίο του «Η Σαγιάδα»:

«Οι πυροβολισμοί που ακούστηκαν πολύ κοντά στο χωριό ήταν αυτοί που αντάλλαξαν οι Έλληνες στρατιώτες των φυλακίων με τους μουσουλμάνους Τσάμηδες ατάκτους, οι οποίοι υπό τον Χουσεΐν Χαρουλά από την Κονίσπολη είχαν σπεύσει να μπουν μπροστά από τα ιταλικά στρατεύματα κατά την επέλασή τους εναντίον της Ελλάδας. Αυτοί μπήκαν στο χωριό με μάνλιχερ και γκράδες, σταυρωτά φυσεκλίκια, θρασείς και απειλητικοί. Ο Χουσεΐν έφερε στολή Ιταλού αξιωματικού… Κατάπληκτοι οι Σαγιαδινοί έβλεπαν τώρα να εισέρχονται στο χωριό ορδές συμπατριωτών τους μουσουλμάνων. Μερικούς τους γνωρίζανε καλά. Κάποιος μάλιστα ήταν την προηγούμενη μέρα στο παζάρι που γινόταν κάθε Κυριακή στη Σαγιάδα. Ο Σκέντος τόλμησε να τους πει: «Τι δουλειά έχετε εδώ στο χωριό; Πηγαίνετε να τα βάλετε με το στρατό!». Ένας απ΄αυτούς άρπαξε το πηλήκιο του Κώστα Ρεντζέλου, που ήταν μαθητής του οικοτροφείου Φιλιατών και έτυχε να βρίσκεται στο χωριό, ξεκόλλησε το εθνόσημο και το κατάστρεψε συντρίβοντάς το με τις πρόκες των αρβυλών του».

Οι ιταλικές επιχειρήσεις στην Ήπειρο αποδείχτηκαν φιάσκο για τον Μουσολίνι, καθώς οι ελληνικές δυνάμεις ανασυντάχθηκαν, απώθησαν τους εισβολείς και τους κυνήγησαν μέσα στην αλβανική ενδοχώρα γράφοντας το Έπος του 40. Η Σαγιάδα όμως, βρέθηκε και πάλι στο στόχαστρο των κατακτητών, καθώς οι Τσάμηδες συνεργάστηκαν και με τους Ναζί που εισέβαλλαν στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Με την επικράτηση των Γερμανών, επέστρεψαν στην Σαγιάδα και οι ηττημένοι Ιταλοί οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο σχολείο, στο σπίτι του Γιώργου Τρουμπάτα και ψηλά στου Σούλιου, όπου έστησαν το παρατηρητήριό τους. Το χωριό μετρούσε αντίστροφα και η ολοκληρωτική καταστροφή ήρθε το 1943 όταν οι Γερμανοί μαζί με τους συνεργάτες τους Τσάμηδες της Θεσπρωτίας, έκαψαν τα πάντα.

Το κάψιμο της Σαγιάδας

Η Σαγιάδα κάηκε από τους Γερμανούς και τους μουσουλμάνους Τσάμηδες στις 23 Αυγούστου του 1943, από απόσπασμα της γερμανικής μεραρχίας «Εντελβάις» με επικεφαλής το λοχαγό Ζήγκφρηντ Ντόντελ, διοικητή του πρώτου τάγματος του 29ου συντάγματος.

Οι Γερμανοί αρχικά είχαν στρατοπεδεύσει στους Φιλιάτες και κατά διαστήματα κατέβαιναν ως την παραλία της Σαγιάδας. Λίγες μέρες πριν κάψουν το χωριό, μερικοί άνδρες τους ήρθαν ως την κοντινή Λιόψη. Ήθελαν να πάρουν πληροφορίες από τους Λιοψιώτες για τις εστίες αντιστάσεως. Ωστόσο, το μοιραίο πρωινό της 23ης Αυγούστου του 1943 στη Σαγιάδα ακούστηκαν κρότοι από πυροβόλα όπλα. Μετά από λίγο, κάποιοι Σαγιαδινοί αντίκρισαν γερμανικά αυτοκίνητα να σταματούν χαμηλά στο δρόμο και να ανηφορίζουν στο χωριό ένοπλοι Γερμανοί στρατιώτες. Στην μικρή κοινότητα επικράτησε πανικός. Πολλοί κάτοικοι άρπαξαν ό,τι προλάβαιναν, λίγο ψωμί, μια κουβέρτα και οι μάνες τα παιδιά τους και ξεκίνησαν να ανηφορίζουν το βράχο της Αγίας Παρασκευής.

Ο Γιώργος Τσόγκας περιγράφει στο βιβλίο του εκείνες τις δραματικές στιγμές: «Οι Γερμανοί βλέπουν κόσμο ν’ανηφορίζει και αρχίζουν να βάλλουν με τα πολυβόλα και όλμους. Σύγχυση, τρομάρα και πανικός επικράτησε στον κόσμο, ο οποίος συνέχιζε ν’ανεβαίνει με μισή ψυχή τραβώντας τα παιδιά, που είχαν αποκάμει και τσίριζαν μ’ αναφιλητά. Τα πολυβόλα κροτάλιζαν και βλήματα όλμων έσκαγαν και οι φλόγες ανυψώνονταν φοβερές. Σκοτώθηκε ο Πέτρος Αντωνάδος και τραυματίστηκαν τρεις, ο Βασίλης Μάστορας, ο Τέλης Αντωνίου και ο Πούλιος Κολοκυθιάρης».Η Παλιά Σαγιάδα είναι ένα χωριό φάντασμα. Το έκαψαν για αντίποινα οι Γερμανοί με τους Τσάμηδες. Οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας κατάγονται από χριστιανούς που εξισλαμίσθηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Έλαβαν προνόμια και ευνοϊκότερη μεταχείριση σε σχέση με τους χριστιανούς συμπατριώτες τους. Έτσι εξηγείται και η ύπαρξη των αγάδων της Τσαμουριάς, οι οποίοι έγιναν τσιφλικάδες με πολλά κτήματα μέχρι το 1944.

Οι Γερμανοί συνέλαβαν τους κατοίκους, τους κατέβασαν στις παρυφές του χωριού και τους οδήγησαν σε ένα ανοιχτό μέρος, το Γκρεμύθι, όπου τους έστησαν μπροστά σ’ ένα πολυβόλο. Τους ερεύνησαν εξονυχιστικά, όμως δε βρήκαν τίποτε το ύποπτο για αντιστασιακή δράση. Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχε και ο πρόεδρος της κοινότητας Γιώργος Τρουμπάτας, ο οποίος προσπάθησε να τους αποτρέψει μιλώντας τους στα ιταλικά. Τελικά οι Γερμανοί δεν τους εκτέλεσαν, όπως είχαν κάνει νωρίτερα σε άλλα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου, στο Κομμένο Άρτας, τη Μουσιωτίτσα και τους Λιγκιάδες Ιωαννίνων.

Τους Γερμανούς ακολουθούσαν μουσουλμάνοι Τσάμηδες. Εκείνοι δεν περιορίστηκαν στο να τρομοκρατήσουν τους κατοίκους. Άρχισαν να μπαίνουν στα σπίτια, να τα λεηλατούν και να τα καίνε. «Ντουμάνιασε ο τόπος από τις φωτιές και τους καπνούς. Κάηκαν όλα σχεδόν τα σπίτια του χωριού», περιγράφει ο Τσόγκας. Και συμπληρώνει: «Χάσαμε τα σπίτια μας και τα νοικοκυριά μας και μείναμε άστεγοι, γυμνοί και πεινασμένοι, να περιφερόμαστε σε πανωχώρια επαιτώντας ένα κομμάτι ψωμί και κανένα παλιόρουχο. Γιατί, όπως ήταν επόμενο, μετά από την τρομάρα που πήραμε, εγκαταλείψαμε οι πλείστοι το χωριό».

Την επόμενη μέρα το πρωί, οι Σαγιαδινοί ήρθαν αντιμέτωποι με το θλιβερό θέαμα. Οι περιουσίες τους είχαν γίνει στάχτη. Οι περισσότεροι δεν είχαν τις αντοχές να κάνουν μία νέα αρχή στον τόπο τους και να ξαναχτίσουν το βιο τους. Σύντομα, εγκατέλειψαν το χωριό και έψαξαν την τύχη τους σε βορειότερα μέρη, ελληνικά ή αλβανικά, ή στην Κέρκυρα.

Σήμερα, το μόνο που έχει μείνει να θυμίζει την ομορφιά του είναι τα πετρόχτιστα σπίτια, τα χάνια, οι εκκλησίες του και το στιχάκι: «Σαγιάδα και αν κάϊκε και έγινε Βιργιάνη, εμείς θα την φτιάσουμε καινούρια στο λιμάνι». Και έτσι έγινε…

Δείτε το βίντεο από την ερειπωμένη Σαγιάδα του Λάζαρου Τσάτσου στο κανάλι του Epirustravel eu – Drone Flights.