Ο εναλλακτικός τουρισμός και η εφαρμογή τους στην τοπική τουριστική αγορά - Του Χρήστου Γκορέζη

Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρονιά για τον εναλλακτικό τουρισμό και για το πως μπορεί να το αξιοποιήσει η τοπική τουριστική αγορά, με στόχο την πολυπόθητη ανάπτυξη.

Ιδιαίτερα παρήγορο είναι πως έστω και προεκλογικά, ο τουρισμός και ειδικά ο εναλλακτικός τουρισμός, ακούγεται όλο και πιο πολύ από τους υποψήφιους δημάρχους και δημοτικούς συμβούλους.

Πρόκειται για εναν ιδιαίτερο τομέας της τουριστικής αγοράς που καλύπτει ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων που σε καμιά περίπτωση δεν περιορίζονται σε υπαίθριες δραστηρίοτητες, όπως εσφαλμένα υπάρχει στο μυαλό των περισσότερων από εμάς.

Οι επισκέπτες αλληλεπιδρούν περισσότερο με τους ντόπιους, αντί απλά να επισκέπτονται τα ιστορικά μνημεία και τα αξιοθέατα μιας περιοχής, εξάλλου, βασικό μέλημα των τουριστικών αυτών υπηρεσιών είναι ο σεβασμός της φύσης και των ντόπιων κατοίκων του τόπου προορισμού, στοιχεία που παραγκωνίζονται πλήρως στον μαζικό / συμβατικό τουρισμό.

Με το πέρασμα των ετών, οι εξειδίκευση των τουριστικών πακέτων, έχει ως αποτέλεσμα την συνεχή επικαιροποιήση των μορφών τουρισμού με ναυαρχίδα βέβαια τον εναλλακτικό τουρισμού, που χωρίζεται σε 10 βασικά είδη.

Από τα 10 αυτά είδη, εφαρμογή στην Θεσπρωτία έχουν μόλις τα 7 ενώ τα υπόλοιπα ή δεν υπάρχουν καν στον χάρτη ή αρχίζουν να αναπτύσσονται σιγά σιγά, αν και ο συνδυασμός όσον το δυνατών περισσότερων από αυτά, μπορούν να δημιουργήσουν μια ανταγωνιστική τουριστική αγορά.

Τι πραγματικά ισχύει στην Θεσπρωτία:

Αγροτουρισμός – Τουρισμός Υπαίθρου

Ο αγροτουρισμός, με την ευρύτερη έννοια του «τουρισμού υπαίθρου», είναι μια ήπια και μικρής κλίμακας μορφή τουριστικής ανάπτυξης και πολυδραστηριότητας που αναπτύσσεται σε αγροτικες, μη τουριστικά κορεσμένες περιοχές της υπαίθρου. Προσδιορίζεται από τη διαμονή σε αγροκτήματα ή σε καταλύματα παραδοσιακού χαρακτήρα και μικρής δυναμικότητας, καθώς και από μια ευρεία ποικιλία δραστηριοτήτων αναψυχής στην ύπαιθρο που συνδέονται είτε με την γεωργική / κτηνοτροφική παραγωγή, την τοπική γαστρονομία και τα τοπικά προϊόντα και τα πολιτισμικά στοιχεία του αγροτικού χώρου, είτε με υπαίθριες δραστηριότητες όπως η ορειβασία, η πεζοπορία, η ποδηλασία βουνού κ.α.

Στη Θεσπρωτία συνέβη το παράδοξο του να πέσουν αρκετά εκατομμύρια ευρώ, ωστόσο οι επενδύσεις στην ουσία χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή κατοικιών, ενώ ως κατάλυμα αγροτουρισμού, εμφανιζόταν μόνο στα χαρτιά. Έτσι μπορεί ορισμένοι να κέρδισαν τις κατοικίες τους ωστόσο έχασαν μια καλή ευκαιρία για μικρότερη κατοικία η οποία όμως θα συνοδευόταν από μια μικρή τουριστική μονάδα και απο ένα ενδιαφέρον μοντέλο τουρισμού.

Για να λέμε όμως και του στραβού το δίκιο, προκειμένου η αγροτουριστική προσφορά να μην περιορίζεται στην απλή παροχή καταλύματος, όπως συμβαίνει στην πλειονότητα των «αγροτουριστικών» προορισμών της Ελλάδας, απαιτείται η παροχή δυνατοτήτων πραγματοποίησης βιωματικών εμπειριών αλλα και ο συνδυασμός με άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού, όπως ο οικοτουρισμός και ο πολιτιστικός τουρισμός κάτι που σημαίνει πως εξαρτάσαι άμεσα από το γενικότερο περιβάλλον, με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό, με την σημερινή εικόνα της Θεσπρωτίας.

Πολιτιστικός / Αρχαιολογικός τουρισμός

Αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική μορφή τουρισμού, αφού το πολιτιστικό κίνητρο ήταν και παραμένει ένας από τους κυριότερους λόγους ταξιδιών για τους τουρίστες σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο αρχαιολογικός τουρισμός ως υποκατηγορία του πολιτιστικού έχει ως κύριο αντικείμενο την επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, μουσεία κλπ.. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο συνδυασμός του αρχαιολογικού πλούτου και του αρχαιοελληνικού πολιτισμού αποτελεί διαχρονικά έναν από τους κυριότερους πόλους προσέλκυσης τουριστών στη χώρα και ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων τουριστικών προορισμών.

Αυτό όμως δεν ισχύει για την Θεσπρωτία, καθώς μόνο το αρχαιολογικό μουσείο Ηγουμενίτσας είναι σταθερά ενεργό, λειτουργικό και επισκέψιμο. Τα άλλα πολύ σημαντικά μνημεία της περιοχής, είτε είναι εγκαταλειμμένα είτε δεν είναι επισκέψιμα. Ο σημαντικότερος λόγος για την εικόνα αυτή, είναι η αδυναμία της εφορίας αρχαιοτήτων να εκτελεί τα καθήκοντα της, μια αδυναμία που δεν οφείλεται σε αυτήν αλλά στα κουτσουρεμένα κονδύλια του υπουργείου πολιτισμού και στην υποστελέχωση της υπηρεσίας.

Ενδεικτικό είναι πως για την Παραμυθιά, όπου είναι η περιοχή του νομού με τα περισσότερα συγκεντρωμένα μνημεία που ανήκουν στην εφορία αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας, υπάρχει μόλις 1 Αρχαιοφύλακας Αποτέλεσμα της πλημμελούς λειτουργιάς, είναι να έχουν παρατηρηθεί ακόμα και ζώα εντός των περιφραγμένων αρχαιολογικών χώρων, ενώ η αυστηρότητα ορισμένων υπαλλήλων της εφορίας αρχαιοτήτων, εξαντλείται σε ορισμένα αστεία θέμα, όπως στο να μην υπάρχει ψυγείο με νερό στον καύσωνα του Αυγούστου, σε αρχαιολογικό χώρο όπου πραγματοποιούταν συναυλία, και έτσι αντι να προσφέρουν στον πολιτιστικό τουρισμό, δημιουργούν πρόβλημα κυρίως από την πλήρη άγνοια περί πολιτιστικού τουρισμού.

Δραστηριοτήτων στην φύση

Δεν έχει αυστηρά φυσιολατρικό προσανατολισμό, αν και ολες οι ενέργειες πραγματοποιούνται στην φύση, με μια σειρά κυρίως απο αθλήματα, όπως Caving, Kayak, Parapente, Rafting, River trekking, Wind surfing, Αναρρίχηση, Θαλάσσιο σκι, Θαλασσοθεραπεία, Ιππασία, Ιστιοπλοΐα, Καταδύσεις, Ορεινό τρέξιμο, Πεζοπορία-Ορειβασία, Ποδηλασία βουνού, Υποβρύχιο ψάρεμα.

Στην περίπτωση αυτή η Θεσπρωτία αποδεικνύει την δύναμη των συλλογικοτήτων και των ιδιωτών, αφού ο νομός βρίσκεται σε κάλο επίπεδο αν και παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα στην οργάνωση και την προβολή. Σε Σύβοτα, Πέρδικα και Ηγουμενίτσα, υπάρχει ικανοποιητική προώθηση σε ότι έχει να κάνει την χρήση δραστηριοτήτων στην θάλασσα, ωστοσο και εδώ υπάρχουν μεγάλα κενα στον καταδυτικό τουρισμό.

Στα εκτός θάλασσας και με ναυαρχίδα τον Αχέροντα και τα όρη της Παραμυθιάς, η Θεσπρωτία μπορεί να καλύψει και τους πιο αιτητικούς επισκέπτες, ενώ δεν είναι τυχαίο πως αρκετά συχνά στην περιοχή βρίσκονται μεγάλα Ευρωπαϊκά clubs δραστηριοτήτων στην φύση.

Για το είδος αυτό τουρισμού στην Θεσπρωτία, μπορούμε να γράψουμε ατέλειωτες σελίδες, αρκεί όμως να σημειωθεί πως είναι το είδος τουρισμού με τα μεγαλύτερα, άμεσα και καθαρά έσοδα, για τους επαγγελματίες του αντικειμένου

Γαστρονομικός τουρισμός

Ο γαστρονομικός τουρισμός προσδιορίζεται από την επαφή και γνωριμία των επισκεπτών με την τοπική / παραδοσιακή κουζίνα και μέσω αυτής με τοπικές παραδόσεις, τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, γεωργικές δραστηριότητες κλπ. Προστιθέμενη αξία για την ανάπτυξη του γαστρονομικού τουρισμού μιας περιοχής αποτελεί η προσφορά αγροτικών προϊόντων με ιδιαίτερη έμφαση σε εκείνα που παράγονται από τοπικές πρώτες ύλες, προϊόντα βιολογικής παραγωγής, προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) ή γεωγραφικής ένδειξης (ΠΓΕ).

Και εδώ όμως συμβαίνει το παράδοξο του να υπάρχουν στην Θεσπρωτία εξαιρετικά προϊόντα, χωρίς ωστόσο να τα προβάλουμε και χωρίς να τα χρησιμοποιούμε στις τουριστικές επιχειρήσεις. Την ιδια στιγμή έχουμε ξεχάσει την παραδοσιακή κουζίνα της περιοχής η οποία τείνει να εξαφανιστεί, χωρίς να έχει υπάρξει καμιά σοβαρή προσπάθεια για την καταγραφή των παραδοσιακών συνταγών και τεχνικών παρασκευής, έστω και για λαογραφικούς λογους. Και όλα αυτά, όταν ο Γαστρονομικός τουρισμός τείνει να εξελιχτεί σε μια από τις ποιοτικότερες μορφές τουρισμού στην Ευρώπη με την μεγαλύτερη οικονομική απόδοση και τους ποιοτικότερους τουρίστες.

Παρόλα αυτά το τελευταίο διάστημα παρατηρείται μια κινητικότητα με σκοπό την ένταξη του γαστρονομικού τουρισμού στον χάρτη της Θεσπρωτίας, ενώ σύντομα αναμένουμε τις πρώτες πρωτοβουλίες, φυσικά από ιδιώτες

Θρησκευτικός τουρισμός

Οι επισκέψεις σε θρησκευτικούς και λατρευτικούς χώρους (βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία / εκκλησίες και μοναστήρια) αποτελούν μια διαδεδομένη μορφή δραστηριότητας στην Ελλάδα, καθώς σε πολλές περιοχές εντοπίζονται θρησκευτικά μνημεία που αποτελούν πόλους έλξης για χιλιάδες πιστούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό κάθε χρόνο.

5 Άγιους μετρά η τοπική αγιολογία της Θεσπρωτίας. Ωστόσο με εξαίρεση τον Άγιο Δονάτο, δε εχει υπάρξει καμιά άλλη περίπτωση που έχει ενταχτεί στην κατηγορία θρησκευτικού τουρισμού. Θα ήταν σώφρον όμως να προωθηθεί ιδιαιτέρως μαζί με τον Αγ. Δονάτο, και ο Αγ. Διάδοχος Φωτικής, ο όποιος είναι γνωστότατος στην πανεπιστημιακή θεολογική κοινότητα, καθώς τα συγγράμματα του διδάσκονται ακόμα και σήμερα.

Ταυτόχρονα μια σειρά από καταπληκτικά θρησκευτικά μνημεία, παραμένουν απαξιωμένα και δεν αξιοποιούνται τουριστικά αν και το 35% των τουριστικών γραφείων της χώρας, ασχολούνται εντόνως με τον θρησκευτικό τουρισμό, στέλνοντας περισσότερες από 3 εκδρομές ανά μήνα σε διαφόρους προορισμούς στην Ελλάδα.

Αιτία για την κατάσταση αυτή, είναι η αδυναμία της Μητρόπολης Παραμυθιάς, να αντιληφτεί τον θρησκευτικό τουρισμό, με την πλήρη απραξία που παρατηρείται, να φανερώνει το παραπάνω. Λαμπρή εξαίρεση, η Μονή Γηρομερίου και ο Ηγούμενος Αρχ. Μεθόδιος, που μόνος τους πολεμά να βάλει την Θεσπρωτία στον χάρτη του θρησκευτικού τουρισμού.

Οικοτουρισμός

Ο οικοτουρισμός αποτελεί μια μορφή τουρισμού η οποία συνδέεται με διάφορες μορφές τουριστικής δραστηριότητας στη φύση («τουρισμός φύσης» ή «φυσιολατρικός τουρισμός»). Αναπτύσσεται σε οικολογικά αξιόλογες και επί το πλείστον περιοχές θεσμοθετημένης περιβαλλοντικής προστασίας (π.χ. περιοχές Natura) και εμπεριέχει δραστηριότητες που μπορεί να έχουν επιστημονικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα (πχ. τουρισμός παρατήρησης των οικοσυστημάτων).

Ο οικοτουρισμός συμπληρώνεται από ορισμένες άλλες μορφές τουρισμού όπως ο επιστημονικός τουρισμός, ο περιηγητικός/ πεζοπορικός τουρισμός και ο τουρισμός υπαίθριων δραστηριοτήτων (τουρισμός περιπέτειας) που δεν συμβάλουν εξ ορισμού απαραίτητα στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά περιλαμβάνουν όλες εκείνες τις δραστηριότητες που διοργανώνονται στο φυσικό περιβάλλον και εν μέρει έχουν έντονο το στοιχείο της περιπέτειας.

Στην Θεσπρωτία υπάρχουν 17 περιοχές σε 7 κατηγορίες, ενταγμένες στο δίκτυο Natura 2000 (Όρη Παραμυθιάς, Εκβολές δελτα Καλαμά, Έλος Καοδικι, Λίμνη Λιμνοπούλα, Στενά Καλαμά, Υγρότοπος εκβολών Καλαμά & νήσος Πρασούδι, Λίμνη Πρόντανη με έλη Μαργαριτόυ & Καρτερίου, Στενά Παρακαλάμου, Στενά Καλαμά & στενά Αχέροντα, Όρη Τσαμαντά, Φιλιατών, Φρμακοβούνι και Μεγάλη Ράχη)

Με εξαίρεση την παρουσία μεμονωμένων φυσιολατρών, δεν παρατηρείται καμιά δραστηριότητα με επιστημονικό ενδιαφέρον, σε αντίθεση με συνδυαζόμενες μορφές τουρισμού και κυρίως των υπαίθριων δραστηριοτήτων . Ο μοναδικός φορέας που προβάλει τους οικολογικούς προορισμούς της Θεσπρωτίας, είναι ο φορέας Αχέροντα, Καλαμά και Κέρκυρας (όπως είναι η νέα του ονομασία με την προσθήκη της Κέρκυρας) και θα πρέπει να σημειώσουμε πως στο κομμάτι της προβολής, ο φορέας κάνει καταπληκτική δουλειά.

Τουρισμός υγείας και ευεξίας

Ο τουρισμός υγείας («θεραπευτικός τουρισμός») έχει καθιερωθεί ως μορφή επίσκεψης ή διακοπών σε συνδυασμό με την παροχή ενός ευρύτερου φάσματος ιατρικών υπηρεσιών και την ευεξία. Οι κύριες εκφάνσεις του τουρισμού υγείας μπορούν να διακριθούν στον «ιατρικό τουρισμό» που απευθύνεται σε επισκέπτες και τουρίστες που μπορεί να είναι ασθενείς ή που θέλουν να κάνουν ιατρικούς ελέγχους και που κάνουν χρήση συνήθως εξειδικευμένων υπηρεσιών ιατρικής παρακολούθησης και θεραπείας, καθώς και στον «τουρισμό ευεξίας» που απευθύνεται σε τουρίστες που επιθυμούν να εμπλουτίσουν τις διακοπές τους με υπηρεσίες βελτίωσης ή διατήρησης της υγείας τους (SPA, θαλασσοθεραπεία, υδροθεραπεία κλπ.). Στην τελευταία κατηγορία εντάσσεται και ο παραδοσιακός «ιαματικός τουρισμός» (θερμαλισμός).

Στην Θεσπρωτία, επένδυση έχει γίνει μόνο για τα ιαματικά λουτρά Σαγιάδας τα οποία όμως γρήγορα απαξιώθηκαν. Στον αντίποδα μονωμένες ιατρικές επιχειρήσεις, προσελκύουν πελάτες από γειτονικούς νομούς και κυρίως για οδοντιατρικές υπηρεσίες. Ταυτόχρονα η κρίση είχε ως αποτέλεσμα σε μικρές πόλεις όπως η Παραμυθιά, να έχουν ανοίξει ιατρικές επιχειρήσεις σχεδόν με κάθε ιατρικό αντικείμενο, ωστόσο αυτό είχε αποτέλεσμα μόνο στην εισροή ντόπιων επισκεπτών (οι οποίοι όμως πριν πήγαιναν Ηγουμενίτσα ή Γιάννινα). Η εμπειρία έχει δήξει πως για να ενταχτούν παρόμοια ιατρεία στο κομμάτι του ιατρικού τουρισμού, απαιτείται η κοινοπραξία (όπως και στην κατηγορία δραστηριοτήτων στην φύση) και η δημιουργία πολυιατρείων ή κλινικών, κάτι που μπορεί να γίνει εύκολα.

Συμπέρασμα

Από τα 10 βασικά είδη του εναλλακτικού τουρισμού, τα 7 έχουν κάποια εφαρμογή στην Θεσπρωτία, ενώ τα υπόλοιπα 3 (Οινοτουρισμός, Εκπαιδευτικός τουρισμός και Αρχιτεκτονικός τουρισμός), απλά δεν υπάρχουν.

Η Θεσπρωτία στον εναλλακτικό τουρισμό, έχει πολύ δρόμο να διανύσει. Έχει την ευτυχία να βρει έτοιμα αυτά που οι άλλοι κατασκευάζουν και πουλάνε (τεχνικές λίμνες, τεχνικά δάση κλπ).

Και στον εναλλακτικό τουρισμό την λύση μπορούν να δώσουν μόνο οι ιδιώτες και οι φορείς, ωστόσο απαιτείται η στήριξη της αυτοδιοίκησης και της πολιτείας.

Η εμπειρία έχει δείξει πως μικρές κοινοπραξίες ιδιωτών στο τουριστικό προϊόν, έχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, κατι που δεν βλέπουμε σε κανένα σημείο της Θεσπρωτίας και κυρίως στον Αχέροντα με την υπερσυγκέντρωση επιχειρηματιών με κοινό αντικείμενο στον εναλλακτικό τουρισμό .