Σαρακατσάνοι: Η προέλευσή τους και η πορεία τους στον χρόνο - Του Θεοχάρη Ιωάννη

Η ετυμολογία της λέξης Σαρακατσάνοι ή Σαρακατσαναίοι

Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ, είναι άλλος τύπος της λέξης Καρακατσάνος < τουρκ. Kara-Kacan, πιθανότατα από το Kir-Kacan, που σημαίνει «αυτός που φεύγει από το δάσος». Η αλλιώς ο μαύρος φυγάς λόγο της ενδυμασίας τους.Είναι «Έλληνες κτηνοτρόφοι -νομάδες με ιδιότυπα στοιχεία συλλογικής ζωής , μολονότι είχαν εγκατασταθεί σχεδόν σε όλα τα μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας».

Οι Σαρακατσάνοι στο πέρασμα του χρόνου – Η εθνικότητά τους

Οι Σαρακατσάνοι είναι Ελληνικό φύλο που ασχολείται με την κτηνοτροφία από τα πανάρχαια χρόνια. ,βασίζεται η καταγωγή από «δωρικά φύλα», γιατι παρατηρούνται γεωμετρικά σχήματα δωρικού ρυθμού σε παραδοσιακές σαρακατσάνικες ενδυμασίες. Το πιθανότερο είναι ότι ο «κτηνοτροφικός νομαδισμός» τους στης Ελλάδα και τη Βαλκανική Χερσόνησο ενισχύθηκε στα χρόνια του Μεσαίωνα, καθώς τότε δημιουργήθηκαν μεγάλα κτήματα που δεν καλλιεργούνταν εντατικά και στο χέρσο μέρος τους φύτρωνε χορτάρι το οποίο ήταν κατάλληλο για τη βοσκή των προβάτων.

Η Αγγελική Χατζημιχάλη γράφει για το παρελθόν τους: «Νομάδες από πανάρχαια μήτρα κτηνοτρόφων, τσελιγκάδες, τσοπάνοι, χωρίς δική τους γη και μόνιμη κατοικία, περπατάρηδες και κόσμος από λόγγα, αυτοί είναι οι Σαρακατσάνοι». Προσφορά στον απελευθερωτικο και Μακεδονικο Αγωνα,

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, οι Σαρακατσάνοι κυνηγήθηκαν πολύ από τους Τούρκους και υποχρεώθηκαν να σκορπιστούν σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αλλά και των Βαλκανίων γενικότερα. Και αυτό, γιατί πρόσφεραν βοήθεια στους κλέφτες οι οποίοι μάχονταν εναντίον των Τούρκων.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Claude Fouriel(1824): « Εις τα όρη, εις τα οποία κατέφυγαν οι κλέφτες συχνάζουν νομάδες βοσκοί, οι οποίοι ανέβαιναν εις αυτά κάθε καλοκαίρι, δια να κατέλθουν το χειμώνα με αναρίθμητα κοπάδια, τα οποία είναι πηγή πλούτου για την Ελλάδα. Η ανάγκη, ένα μίσος σχεδόν ίσον δια τους Τούρκους, τους κοινούς τυράννους, ήτο αφορμή σχέσεων αδελφοσύνης και φιλίας μεταξύ βοσκών και των κλεφτών»

Μεγάλη ήταν η προσφορά των Σαρακατσάνων και στον μακεδονικό αγώνα. Το ΓΕΣ, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, στην έκδοση « Ο Μακεδονικός αγών και τα εις Θράκην γεγονότα» (1979) , αναφέρει σχετικά: « Οι Σαρακατσαναίοι ήταν ακέραιοι και γνήσιοι Έλληνες και ελληνόφωνοι και έζων διεσπαρμένοι εφ’ ολόκληρου του Αίμου, υψίστας υπηρεσίας προσέφερον εις τον ,Μακεδονικό Αγώνα» Ονομαστός αγωνιστής της επαναστατικής περιόδου ήταν ο Κατσαντώνης που τιμάται ξεχωριστά από τους Σαρακατσάνους. Καμάρια και ήρωες των Σαρακατσάνων, ήταν επίσης ο Καραϊσκάκης, οι αρματολοί του Καρπενησίου, ο Δίπλας, ο Φαρμάκης, ο Χασιώτης και ο Λεπενιώτης, που ήταν αδέρφια του Κατσαντώνη, ο Γ. Τσόγκας, ο Λιάκος , Αραπογιάννης,και Γαρέφης.

Η ζωή των Σαρακατσαναίων
Παλαιότερα, οι Σαρακατσάνοι κινούνταν σχεδόν σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο. Μετά το 1923, με τον διακανονισμό των εθνικών συνόρων, περιόρισαν τη δημιουργία των τσελιγκάτων τους (τσελιγκάτο: άτυπος συνεταιρισμός κτηνοτρόφων) στον ελλαδικό χώρο.
Τις ετήσιες μετακινήσεις τους, τις καθορίζει η ίδια η φύση. Ολόκληρες οι οικογένειες και τα κοπάδια τους ανεβαίνουν στα βουνά την αρχή της άνοιξης (κατά κανόνα στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου) και κατεβαίνουν στις αρχές του φθινοπώρου (στη γιορτή του Αγίου Δημητρίου). Θα ήταν παράλειψη να μη τονιστεί ότι μικρός αριθμός Σαρακατσάνων σήμερα ζει στη Βουλγαρία και στα Σκόπια.

Οι περιοχές εγκατάστασής τους, με τις κατοικίες και τις βοηθητικές εγκαταστάσεις, λέγονται κονάκια. Οι Σαρακατσάνοι κατοικούσαν σε καλύβες, ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα του παραδοσιακού πολιτισμού τους. Οι καλύβες αυτές είναι δύο ειδών: στρογγυλές, που καταλήγουν στην κορυφή σε σχεδόν κωνικό θόλο και παραλληλόγραμμες με κάθετες πλευρές και δίρριχτες .
Η απομόνωση η ανεξαρτησία, η κτηνοτροφία και ο νομαδισμό, ,η υπεροχή των ανδρών (πατριαρχική μορφή κοινωνίας ),η κοινή διαβίωση ,είχε σαν αποτέλεσμα την καταπολέμηση του ατομικισμού.
Οι Σαρακατσάνοι είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι μη δίγλωσση μιλούν μόνο την Ελληνική γλώσσα. Οι γάμοι, τουλάχιστον στο παρελθόν, γίνονταν μεταξύ ατόμων της φυλής των Σαρακατσάνων έτσι μπόρεσε και διατηρήθηκε η <<λαγαρότητα >> της φυλής.

Υποχρέωση και καθήκον όλων αποτελεί η συνέχιση της λαμπρής μας παράδοσης και η μέριμνα για τη διατήρηση της ελευθερίας, της αγωνιστικότητας και της υπερηφάνειας όλων των Ελλήνων.

Αναφαίρετο δικαίωμα των νέων Σαρακατσάνων της φυλής μας, είναι να γνωρίσουν την ιστορία και τη παράδοση. Να γίνει κτήμα τους η ανυποταξία και το ελεύθερο πνεύμα των προγόνων μας. Με σκοπό να αποτινάξουμε τα δεσμά που επιτάσσει ο σύγχρονος τρόπος διαβίωσης, συνώνυμο μια νέας «υποδούλωσης», πνευματικής αυτή τη φορά και να αντιμετωπίσουμε καίρια προβλήματα που ταλανίζουν τη κοινωνία, είναι φρόνιμο να έχουμε λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση το αδούλωτο πνεύμα των προγενέστερων Σαρακατσάνων .

Άρθρο του Θεοχάρη Ιωάννη 

Υποψηφίου Δημοτικής Κοινότητας Ηγουμενίτσας 

 με τον Γιάννη Γόγολο