Η ανισότητα σαπίζει τις κοινωνίες - Του Σταύρου Κωστάρα

Η ανισότητα είναι διαβρωτική!
Σαπίζει τις κοινωνίες εκ των έσω!
Η επίδραση που έχουν οι υλικές διαφορές δεν εκδηλώνεται αμέσως. Εν καιρώ όμως ο ανταγωνισμός για πλούτο και αγαθά αυξάνεται. Οι άνθρωποι τρέφουν αισθήματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας που βασίζονται στο τι κατέχουν και το οποίο αυξάνεται συνεχώς. Η προκατάληψη για αυτούς που βρίσκονται στις χαμηλότερες βαθμίδες παγιώνεται. Το έγκλημα θεριεύει και οι παθολογίες της κοινωνικής μειονεκτικότητας γίνονται όλο και πιο χτυπητές.
Η παγίωση μιας αντίληψης, κατά την οποία θεωρούμε την ανεξέλεγκτη δημιουργία πλούτου και την αύξηση της ανισότητας, ως μια φυσική κατάσταση της ζωής, είναι στ’ αλήθεια πικρή.
Τα κοινωνικά δεινά δεν πρόκειται όμως να τα απαλύνει από μόνη της μια όποια οικονομική ανάπτυξη. Από το μεγάλωμα της πίτας δεν θα προκύψει με φυσικό τρόπο η διάχυση της ευμάρειας και των προνομίων. Δυστυχώς όλα τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο. Ενώ σε δύσκολους καιρούς είναι πιθανότερο να δεχτούμε την αναδιανομή ως αναγκαία και δυνατή σε εποχές αφθονίας η οικονομική μεγέθυνση ευνοεί, κατά κανόνα, τους λίγους, αυξάνοντας την σχετική υστέρηση των πολλών.
Αυτό το παρατηρήσαμε αλώστε έντονα στην χώρα μας όταν την περίοδο που «έβρεχε» άπλετο το δανεικό χρήμα αυτοί που ευνοήθηκαν ήταν οι λίγοι και όχι το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Αυτό άλλωστε κατάλαβε και το «καθαρό μυαλό» την κρίσιμη στιγμή και με την βοήθεια που, σίγουρα, δέχτηκε από ανθρώπους που γνωρίζουν καλύτερα τα οικονομικά, διαπίστωσε ότι οι ευνοημένοι εκείνης της περιόδου θα ήταν ακόμη περισσότερο ευνοημένοι σε μια πτώχευση της χώρας και έξοδο από την ομπρέλα του ευρώ και της Ε.Ε.
Πολλές φορές δεν το βλέπουμε, όπως και στη περίπτωσή μας πριν την κρίση αυτό, διότι η γενική αύξηση του συνολικού πλούτου καμουφλάρει τις διαφορές στην κατανομή. Δεν ήμασταν όλοι βλέπετε διεφθαρμένοι και φοροδιαφεύγοντες, ούτε αρμέξαμε τόσο την αγελάδα όσο να μην παράγει πλέον άλλο γάλα!
Το πρόβλημα το γνωρίζουμε ακόμη από την ανάπτυξη των καθυστερημένων κοινωνιών. Σε αυτές η οικονομική μεγέθυνση ευνοεί μεν τους πάντες αλλά υπηρετεί δυσανάλογα μια μικρή μειοψηφία που βρίσκεται στην κατάλληλη θέση ώστε να την εκμεταλλευτεί. Η Κίνα και η Ινδία αποτελούν εύγλωττα παραδείγματα. Αποτελεί όμως έκπληξη το γεγονός του ότι το πρότυπο μέσο μέτρησης του χάσματος μεταξύ πλούσιων και φτωχών των ΗΠΑ είναι σχεδόν το ίδιο με αυτό της Κίνας. Η χώρα μας δε, σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα τοπικό μόνο παράδειγμα κοινωνίας που υστερούσε σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη.
«Η μεγάλη μάζα του ανθρώπινου γένους είναι οι θαυμαστές και οι λάτρεις, και μάλιστα, το πιο απίστευτο ίσως, θαυμαστές και λάτρεις αφιλοκερδείς τις περισσότερες φορές, του πλούτου και των μεγαλείων» (Άνταμ Σμίθ).
Ζούμε μέσα στην ανισότητα και τις παθολογίες αλλά το γλεντάμε κιόλας θαυμάζοντας τα πλούτη και τα μεγαλεία και αποδίδοντάς τους δοξαστικές τιμές! Για τον Άνταμ Σμιθ ο εκθειασμός αυτός του πλούτου, ως πλούτου, δεν ήταν απλά αποκρουστικός αλλά ήταν και ένα εν δυνάμει καταστροφικό γνώρισμα της εμπορικής οικονομίας που, σε βάθος χρόνου, θα υπονόμευε εκείνες ακριβώς τις αρετές που, κατά την γνώμη του, ο καπιταλισμός θα έπρεπε να έχει.
Παραπέμποντας σε στο αποτέλεσμα που έχει αυτό στους ανθρώπους ο Σμιθ έγραψε ότι¨ «Η ροπή προς τα θαυμασμό, προς την λατρεία σχεδόν, για τους πλούσιους και τους ισχυρούς, και προς την περιφρόνηση ή τουλάχιστον προς την παραμέληση όσων είναι φτωχότεροι και υποδεέστεροι, είναι βασική και η πιο καθολική αιτία της διαφθοράς των ηθικών μας συναισθημάτων».
Τα κράτη πρόνοιας με τις καθολικές κοινωνικές παροχές όπως αυτές διαμορφώθηκαν κυρίως στα μέσα του 20ου αιώνα, παγίωσαν την αντίληψη ότι είναι βαθιά ανήθικο να ορίζεται η περιωπή του πολίτη με βάση την οικονομική του καλοτυχία. Οι ανάγκες και τα δικαιώματα του κάθε μέλους μιας κοινωνίας αντιμετωπίστηκαν με σεβασμό. Η αδυναμία εργασίας ή εξεύρεσης εργασίας, αντιμετωπιζόταν πλέον ως περιστασιακή κατάσταση και όχι ως ατιμωτική εξάρτηση ενός ατόμου από τους συμπολίτες του.
Οι νεοφιλελεύθεροι βέβαια θεωρούσαν ότι η καθολική διαθεσιμότητα πρόνοιας σε όλους όσους την έχουν ανάγκη θα ήταν ανοησία. Άλλωστε αν οι εργάτες δεν έχουν απελπιστεί γιατί να δουλέψουν? Αν το κράτος πληρώνει τον κόσμο να κάθεται τι κίνητρα θα έχει ώστε να ζητήσει έμμισθη απασχόληση?
Η αποκατάσταση της περηφάνιας και του αυτοσεβασμού των χαμένων της κοινωνίας αποτελούσε την βασική πλατφόρμα των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων που οδήγησαν στις προόδους του 20ου αιώνα. Σήμερα τους έχουμε πάλι γυρίσει την πλάτη. Διότι δεν αρκεί η αύξηση του συνολικού εθνικού πλούτου όταν αυτός δεν κατανέμεται δίκαια με αποτέλεσμα την παράλληλη αύξηση της φτώχειας. Μη παραβλέποντας το δικαίωμα στην εργασία, η δημόσια παιδεία, η πρόσβαση σε δωρεάν αστρικές υπηρεσίες, οι εγγυημένες συντάξεις και τα βοηθήματα προς τους ανέργους πρέπει να αποτελούν ένα δίχτυ ασφαλείας το οποίο θα καλύπτει όσους δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες πρόσβασης στην αύξηση του εθνικού πλούτου.
Η αναδιανομή του εισοδήματος άλλωστε δεν προσφέρει μόνο στους έχοντες ανάγκη. Συνεισφέρει σε συλλογικά αγαθά τα οποία είναι απαραίτητα σε κάθε κοινωνία. Δρόμοι, πυροσβεστική, αστυνομία, σχολεία, δημόσιος φωτισμός, άμυνα της χώρας κλπ .. Όλοι μας άλλωστε εξαρτόμαστε από υπηρεσίες που το κόστος τους το μοιραζόμαστε με τους συμπολίτες μας.
Οφείλουμε να φανταστούμε μια διαφορετική κοινωνία. Ένα διαφορετικό σύνολο διευθετήσεων που θα είναι προς όφελος όλων μας. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να παραπαίουμε εσαεί ανάμεσα σε μια δυσλειτουργική «ελεύθερη αγορά» και στην πολυδιαφημισμένη φρίκη του «σοσιαλισμού»! Θα πρέπει να υποστηρίζουμε μια πολιτική πρόταση ή μια πρωτοβουλία χωρίς να μιλάμε για κάθε τι αναφερόμενοι σε κέρδος ή ζημία. Ο προβληματισμός μας για τα δημόσια πράγματα να μην εξαντλείται σε οικονομικές και μόνο μετρήσεις.
«Για ένα άπληστο έθνος η ελευθερία δεν θα είναι τίποτα παραπάνω από την αναγκαία συνθήκη για την ασφάλεια των οικονομικών δραστηριοτήτων» (Μαρκήσιος ντε Κοντορσέ). Δεν πρέπει να επιδιώκουμε μόνο το προσωπικό μας συμφέρον ως μέγιστο οικονομικό όφελος. Υπάρχουν κριτήρια όπως ο αλτρουισμός, η αυταπάρνηση, οι προσωπικές προτιμήσεις, οι πολιτισμικές συνήθειες, οι συλλογικοί στόχοι. Δεν είμαστε μόνο οικονομικά όντα οι άνθρωποι.
Οφείλουμε να μιλήσουμε για τον τρόπο που διαλέγουμε να διευθύνουμε τις κοινωνίες μας. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αποτιμάμε τον κόσμο μας και τις επιλογές μας μέσα σε ένα ηθικό κενό! Η επιδίωξη του υλικού πλούτου μας έχει οδηγήσει σε αδιαφορία για τόσα άλλα που είναι πολύ σημαντικότερα για τον άνθρωπο.

Σταύρος Κωστάρας