Εμπιστοσύνη - Του Σταύρου Κωστάρα

Σε κάθε συλλογικό επιχείρημα απαιτείται εμπιστοσύνη. Η φυσική τάση του ανθρώπου να δουλεύει από κοινού για το καλό του συνόλου, υπάρχει από τις πρώτες οργανωμένες κοινωνίες και οι άνθρωποι δεν μπορούν να δουλέψουν μαζί αν δεν αναστείλουν την καχυποψία τους ο ένας απέναντι στον άλλο.

Με την φορολογία π.χ καλούμαστε να καταβάλουμε φόρους για την εξυπηρέτηση κοινών οφελών και υποθέτουμε ότι όλοι πληρώνουν εξίσου τους φόρους που τους αναλογούν. Διαφορετικά αισθανόμαστε άνισα με αποτέλεσμα να δυσανασχετούμε για την δική μας συνεισφορά, ενώ κάποιοι άλλοι δεν συνεισφέρουν. Εμπιστευόμαστε και όσους έχουμε τοποθετήσει πρόσκαιρα σε θέσεις εξουσίας και οι οποίοι καλούνται να συλλέξουν τα χρήματα και να τα διαθέσουν υπεύθυνα. Αν διαπιστώσουμε ότι τα υπεξαίρεσαν ή τα σκόρπισαν παύει να υπάρχει η εμπιστοσύνη στους κυβερνώντες.

Το μεγαλύτερο κομμάτι των φόρων προορίζεται είτε για εξόφληση παλιών χρεών είτε για επένδυση σε μελλοντικές δαπάνες. Κατά συνέπεια υπάρχει μια σιωπηρή σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στους παλιούς φορολογούμενους και σε αυτούς που ωφελούνται σήμερα. Ανάμεσα στους φορολογούμενους του σήμερα και στους παλιούς και μελλοντικούς λήπτες. Και φυσικά και με τους μελλοντικούς φορολογούμενους οι οποίοι θα καλύψουν το κόστος των σημερινών μας εκταμιεύσεων.

Οφείλουμε λοιπόν, θέλουμε δεν θέλουμε, να εμπιστευόμαστε όχι μόνο όσους δεν γνωρίζουμε σήμερα αλλά όσους δεν θα γνωρίσουμε ποτέ, με τους οποίους έχουμε μια σχέση αμοιβαίου συμφέροντος, μην παραλείποντας βέβαια το γεγονός ότι οι μελλοντικά ωφελημένοι θα είναι οι απόγονοί μας.

Αν με τις δημόσιες δαπάνες χρηματοδοτηθεί η παιδεία, ωφελημένοι θα είναι τα παιδιά μας και τα παιδιά κάποιων άλλων. Το ίδιο συμβαίνει και με τις εισφορές για την υγεία, την ιατρική έρευνα, τις υποδομές του κράτους, τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης και για κάθε άλλη συλλογική δαπάνη.  Κάποιοι άλλοι επένδυσαν για μας στο παρελθόν και πρέπει να θεωρούμε αυτονόητο ότι, σαν μέλη μιας κοινότητας πολιτών, αυτό θα επεκτείνεται από γενιά σε γενιά, Οι στρεβλώσεις και η  σπατάλη που παρατηρήθηκαν στην χώρα μας, με αποτέλεσμα την κατάρρευση του ασφαλιστικού, έχει αντίκτυπο σε μας, αλλά θα έχει ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο στα παιδιά μας.  

Μια ενιαία κοινότητα συνίσταται από ένα σύνολο ανθρώπων οι οποίου αναγνωρίζουν από κοινού έναν τρόπο ενασχόλησης με τις διευθετήσεις του συνόλου. Πολιτική είναι η ενασχόληση με τις διευθετήσεις αυτές.

Ποιο όμως είναι το εύρος που ορίζει μια κοινότητα, ένα σύνολο ανθρώπων, το οποίο μπορεί να λειτουργήσει στα πλαίσια της αμοιβαίας εμπιστοσύνης?

Οι περισσότεροι ζούμε σε έναν τόπο ό οποίος καθορίζεται από κοινά χαρακτηριστικά. Γλωσσικά, χωρικά, ίσως και θρησκευτικά ή και λόγω χρώματος του δέρματος ακόμη.  Οι τόποι αυτοί όμως δεν παραμένουν πάντα σταθεροί. Προ ολίγου μόνο καιρού ο προσδιορισμός κάποιου ως Ευρωπαίου δεν ήταν κάτι το συνηθισμένο. Η υπερεθνική συνεργασία δεν ήταν δεδομένη και προκαλούσε, και προκαλεί ακόμη, καχυποψία σε τοπικό επίπεδο. Οι χρηματοδοτήσεις οι οποίες κατευθύνονται από χώρα σε χώρα της ευρωπαϊκής ένωσης, και από τις οποίες ωφελημένη υπήρξε στο παρελθόν και η χώρα μας, έχουν σαν σκοπό μια ευρεία ανακατανομή του πλούτου μεταξύ των κρατών.

Βέβαια οι άνθρωποι συνηθίζουν να εμπιστεύονται περισσότερο ανθρώπους με τους οποίους έχουν πολλά κοινά. Η γλώσσα και η θρησκεία από μόνα τους δεν αρκούν, Το εισόδημα είναι ένα σημαντικό κριτήριο και όσο πιο ίση είναι μια κοινωνία τόσο μεγαλύτερη εμπιστοσύνη υπάρχει. Και δεν είναι μόνο αυτό. Όπου οι άνθρωποι έχουν παρεμφερή ζωή και προοπτικές, έχουν και κοινή ματιά στα πράγματα. Όπου υπάρχουν μεγάλες διαιρέσεις οι μειοψηφίες, ή ακόμη και μια πλειοψηφία, μπορεί να ενδώσουν συχνά ενάντια στη θέληση τους. Εκεί η χάραξη της πολιτικής είναι σαφώς πιο δύσκολη και οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις αμφισβητούνται πιο έντονα.

Η εμπιστοσύνη δεν είναι κάτι που μπορεί να θεσμοθετηθεί και άπαξ και κλονιστεί είναι πολύ δύσκολο να αποκατασταθεί. Η απουσία της βαίνει σαφώς ενάντια στην εύρυθμη λειτουργία μιας κοινωνίας. Διαπιστώνουμε την ύπαρξη της σε σημαντικό βαθμό, μόνο όπου η κοινωνίες είναι αρκούντως συμπαγείς και ομοιογενείς. Για παράδειγμα τα επιτυχημένα, μικρά σε μέγεθος, κράτη πρόνοιας της βόρειας Ευρώπης, ήταν  εντυπωσιακά ομοιογενή. Παραδείγματα, όπως αυτό του Καναδά, που η εμπιστοσύνη και οι κοινωνικοί θεσμοί έχουν γερές ρίζες, χωρίς να υπάρχει ομοιογένεια, είναι λίγα.

Και ενώ η ομοιογένεια και το μικρό μέγεθος ευνοούν την ύπαρξη εμπιστοσύνης και συνεργασίας, η πολιτισμική και οικονομική ετερογένεια μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Αυτό φάνηκε όταν οι πρώην υπήκοοι αποικιών πολλών κρατών, η επιτυχία των οποίων σαν σύγχρονα κράτη στηρίχτηκε στην εμπιστοσύνη, κατέκλυσαν την Ευρώπη, Η αύξηση του αριθμού των εισερχόμενων μεταναστών, ιδίως από τον τρίτο κόσμο, σχετίζεται ολοφάνερα με την πτώση της κοινωνικής συνοχής και την απώλεια της σιγουριάς και της εμπιστοσύνης.

Οι άμυνες που βλέπουμε να έχουν υψώσει για να περιορίσουν την εισβολή μεταναστών, στηριζόμενοι σε κοινές συμφωνίες εντός της Ε.Ε, και το κλείσιμο των συνόρων σε πολλές περιπτώσεις, έχουν τρομερό αντίκτυπο στις χώρες υποδοχής των προσφύγων, οι οποίες υποφέρουν από τους μεγάλους αριθμούς που συσσωρεύονται..

Παρ όλα αυτά το γεγονός παραμένει το ότι η εμπιστοσύνη και η συνεργασία ήταν δομικοί λίθοι του σύγχρονου κράτους και όσο περισσότερη εμπιστοσύνη υπήρχε τόσο πιο πετυχημένο ήταν το κράτος!

Σταύρος Κωστάρας