Τι λένε σε έρευνα οι νέοι των Φιλιατών για τον τόπο τους

Σε έρευνα της περιβαλλοντολόγου στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών Βαγιούλας Διαμάντη, έγινε προσπάθεια να ακουστεί η φωνή της νέας γενιάς ενός ορεινού δήμου, του Δήμου Φιλιατών, να αναδειχθούν οι απόψεις τους και οι προσδοκίες τους για το μέλλον. Από την έρευνα μεταξύ μαθητών του Λυκείου Φιλιατών, προέκυψε ότι οι νέοι έχουν αναπτύξει ισχυρή σχέση με τον τόπο τους. 

 

Το φυσικό περιβάλλον με το οποίο έρχονται καθημερινά σε επαφή, ο καθαρός αέρας, η ησυχία, οι χαλαροί ρυθμοί ζωής και οι σχέσεις που αναπτύσσουν με την οικογένεια, τους φίλους και τους συντοπίτες είναι κριτήρια σημαντικά για να εξασφαλίσουν την παραμονή τους στον τόπο τους. 

 

Οι μαθητές αναγνωρίζουν την καλή ποιότητα ζωής που μπορεί να τους προσφέρει η ζωή στον τόπο τους. Όμως, η τάση αστικοποίησης είναι έκδηλη, ως αποτέλεσμα των περιορισμένων δυνατοτήτων που τους προσφέρει ο τόπος τους και τα οποία σχετίζονται με ελλιπή έργα υποδομής και αδυναμία ολοκλήρωσης των σπουδών και εύρεσης εργασίας. 

Οι επιλογές για αθλητισμό και διασκέδαση αναδεικνύονται ως τα κυριότερα στοιχεία που οι νέοι ζηλεύουν από τη ζωή των πόλεων. Μόλις 9% των νέων δήλωσε ότι επιθυμεί την παραμονή στον Δήμο Φιλιατών, κάτι που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό ανεξάρτητα από την πορεία που τελικά θα ακολουθήσουν οι νέοι. 

 

Το πιο σημαντικό είναι ότι είναι τα κορίτσια, κυρίως, αυτά που δεν επιθυμούν να επιστρέψουν στον τόπο και λιγότερο τα αγόρια. Η πλειονότητα των μαθητών δείχνει απρόθυμη να ασχοληθεί με εργασίες του πρωτογενή τομέα. Οι ιδιομορφίες των αγροτικών ασχολιών στις ορεινές περιοχές και οι δύσκολες συνθήκες, διαμορφώνουν μια αντίληψη που διέπεται από έντονη επιφυλακτικότητα. Το συμπέρασμα υπογραμμίζει τη γενικότερη τάση εγκατάλειψης του πρωτογενούς τομέα στις ορεινές περιοχές, που εμφανίζεται σε σχετικές μελέτες. Επίσης, η έρευνα δείχνει ότι πιο απρόθυμα να ασχοληθούν με την κτηνοτροφία/γεωργία είναι τα κορίτσια. Κι αυτό αποτελεί εν δυνάμει πρόβλημα για το μέλλον των περιοχών αυτών. 

Είναι σημαντικό το ότι οι νέοι δεν ταυτίζουν τα βουνά με την απομόνωση παρά, κυρίως, τα θεωρούν συνώνυμα του φυσικού περιβάλλοντος και του πολιτισμού. Αυτή τους η αίσθηση είναι ιδιαίτερα θετική και θα πρέπει να ενισχυθεί περισσότερο. Το να νιώθει κάποιος το βουνό ως απομόνωση ίσως τον αποθαρρύνει να εγκατασταθεί στο μέλλον σ' αυτό. Το να το θεωρεί τόπο πολιτισμού και καθαρού περιβάλλοντος μπορεί να είναι βασική αιτία επιστροφής σ' αυτόν, όπως αποδεικνύεται από σχετικές έρευνες. Είναι σημαντικό η τοπική κοινωνία να ακολουθήσει επιλογές και σχεδιασμό συγκράτησης του νεανικού πληθυσμού. Θα πρέπει οι νέοι να ενημερωθούν για τις αναπτυξιακές δυνατότητες του τόπου τους και η εκπαίδευση να λειτουργήσει ως μέσο για να εισάγει τους νέους στην τοπική οικονομία. 

Οι νέοι μέσα από την πολιτιστική τους ταυτότητα θα πρέπει να αισθανθούν περήφανοι για τον τόπο τους και η καλή ποιότητα ζωής να αποτελέσει πρότυπο διαβίωσης. Η εξοικείωση των νέων με τις νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και πληροφόρησης θα πρέπει να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για την ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας στην οποία οι νέοι θα μπορέσουν να ενταχθούν ομαλά και να αναλάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο.


ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών (76%) κατοικεί στους Φιλιάτες, ενώ μικρότερο ποσοστό (24%) κατοικεί σε οικισμούς εκτός Φιλιατών (Σμέρτος, Παλαιοκλήσσι, Ασπροκκλήσι, Σαγιάδα, Πλαίσιο, Τσαμαντάς). Επίσης, οι μαθητές ρωτήθηκαν πόσο χρόνο χρειάζονται για να μεταβούν στο σχολείο. Ένας μικρός αριθμός μαθητών χρειάζεται να μετακινείται καθημερινά περισσότερο από τριάντα λεπτά προκειμένου να έχει πρόσβαση στο σχολείο (9%). Οι περισσότεροι μαθητές φτάνουν σύντομα στο σχολείο σε χρόνο λιγότερο από 10 λεπτά (66%). Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών μεταβαίνει στο σχολείο με τα πόδια (69%), ενώ το 20% με λεωφορείο. Οι υπόλοιποι μαθητές μετακινούνται με τους γονείς τους με αυτοκίνητο (5%), με ταξί (3%) και με μηχανάκι (2%). Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μαθητές κατά την πρόσβαση στο σχολείο αφορούν κυρίως τους μαθητές που κατοικούν εκτός των Φιλιατών. Το 80% των μαθητών ανέφερε ότι δεν αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα στην πρόσβαση κατά τη μετάβαση στο σχολείο. Ενώ μόνο το 20% των μαθητών ανέφερε ότι αντιμετωπίζει ορισμένα προβλήματα κατά την μετακίνηση στο σχολείο.
 

Για τους μαθητές που κατοικούν σε απομακρυσμένους οικισμούς και χρειάζεται καθημερινά να χρησιμοποιούν λεωφορείο, αυτοκίνητο ή ταξί, ως σημαντικότερες δυσκολίες αναφέρονται οι άσχημες καιρικές συνθήκες (8%) αλλά και η κουραστική διαδρομή (6%). Με μια ερώτηση ανοικτού τύπου ζητήθηκε από τους μαθητές να αναφέρουν τον τόπο πραγματοποίησης των σχολικών εκδρομών. Από την στατιστική επεξεργασία των απαντήσεών τους προέκυψε ότι επιλέγονται κυρίως μεγάλα αστικά κέντρα της Περιφέρειας Ηπείρου ή και αστικά κέντρα εκτός της Περιφέρειας. Δεν διαπιστώθηκε η επιλογή ορεινών προορισμών και η ανάγκη επαφής με τη φύση αλλά αντίθετα, η επιθυμία για τη μετάβαση σε μια αστικοποιημένη περιοχή. Συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών (33%) δήλωσε ότι οι σχολικές εκδρομές πραγματοποιούνται στο γήπεδο των Φιλιατών. Μικρότερα ποσοστά των μαθητών δήλωσαν την Κέρκυρα (15%), τους Φιλιάτες (13%), τα Ιωάννινα (11%), την Αθήνα (9%), την Θεσσαλονίκη (9%), την Ηγουμενίτσα (9%). 

 

Έπειτα ερωτήθηκαν οι μαθητές για τον τρόπο αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους. Υπήρχε η δυνατότητα επιλογής περισσοτέρων της μιας απαντήσεων. Στο γράφημα 6 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα. Ο μεγαλύτερος αριθμός των μαθητών δήλωσε ότι προτιμά να περνάει τον ελεύθερο χρόνο πηγαίνοντας για καφέ (18%), ακολουθεί η ενασχόληση με το διαδίκτυο (16%) και στη συνέχεια η παραμονή στο σπίτι με φίλους (15%). Ένας εξίσου σημαντικός αριθμός μαθητών απάντησε ότι προτιμά να ασχολείται με κάποια αθλητική δραστηριότητα ή αγαπημένη ασχολία (ποδήλατο, χοροί, extreme sports κ.α) (15%). Χαρακτηριστικός είναι ο μικρός αριθμός των νέων που δηλώνει την προτίμησή του για διάβασμα βιβλίων. 

 

Στη συνέχεια οι μαθητές, ρωτήθηκαν για το αν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο από το σπίτι. Είναι θετικό ότι ένα μεγάλο ποσοστό των μαθητών (83%) έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο από το σπίτι. Στη συνέχεια, τα παιδιά ρωτήθηκαν αν είναι ικανοποιημένοι από τη ζωή στον τόπο τους. Η πλειονότητα των ερωτώμενων, δήλωσε ότι είναι αρκετά (38%) και πολύ (19%) ευχαριστημένοι από την ζωή στον τόπο τους, ενώ μόλις 12% των μαθητών δήλωσε ότι δεν είναι καθόλου ικανοποιημένοι. Ωστόσο, δεν είναι μικρό και το ποσοστό των μαθητών που δήλωσαν λίγο ικανοποιημένοι από τη ζωή στον τόπο τους (31%).

Επίσης, τα παιδιά ρωτήθηκαν αν αισθάνονται πως ζουν σε μια γεωγραφικά απομονωμένη περιοχή. Η πλειονότητα των μαθητών δήλωσε ότι αισθάνονται πως ζουν σε μια γεωγραφικά απομονωμένη περιοχή, είτε μερικές φορές (38%) είτε πάντα (35%). Ένα μικρότερο ποσοστό (27%) θεωρεί ότι η περιοχή στην οποία κατοικεί δεν είναι γεωγραφικά απομονωμένη. Βέβαια, η έννοια της απομόνωσης είναι κυριολεκτική αλλά και μεταφορική. Μπορεί να μετρηθεί σε χρόνο ταξιδιού αλλά και ως απομάκρυνση από το κυρίαρχο πολιτικό και πολιτισμικό ρεύμα της πολιτείας. Σε κάθε περίπτωση, η αντίληψη των νέων ότι ζουν «απομονωμένοι», δείχνει, καταρχήν, την αίσθηση που οι ίδιοι έχουν για την περιοχή τους και πως αυτοί την βλέπουν. Δείχνει ή αιτιολογεί, επίσης, μια πιθανή τάση φυγής και μια ανάγκη αστικοποίησης που μπορεί να εκφράσουν. 

 

Στη συνέχεια έγινε προσπάθεια να διαπιστωθεί ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που κάνουν τη νέα γενιά να έχει μια ισχυρή σχέση με τη ζωή στον συγκεκριμένο τόπο, για ποιους λόγους νιώθουν τυχεροί, αλλά και ποια είναι τα αρνητικά στοιχεία τα οποία τους δυσαρεστούν και ίσως είναι τελικά και οι λόγοι για τους οποίους θα αναζητήσουν νέο τόπο μόνιμης κατοίκησης και νέες προοπτικές για τη ζωή τους. Σημειώνεται ότι οι ερωτήσεις επιτρέπουν την πολλαπλή επιλογή. Η πλειονότητα των μαθητών θεωρεί ότι το σημαντικότερο στοιχείο που τους προσφέρει ο τόπος τους είναι η δυνατότητα επαφής με τη φύση, ο καθαρός αέρας και η ησυχία (36%). Εκτιμούν τους χαλαρούς ρυθμούς ζωής (26%) και τις ισχυρές οικογενειακές σχέσεις (25%) που το συγκεκριμένο περιβάλλον επιτρέπει να αναπτυχθούν. 

 

Οι ανθρώπινες σχέσεις που αναπτύσσονται με τους συντοπίτες, προστίθεται, σε μικρότερο ποσοστό (11%), στα θετικά στοιχεία του τρόπου ζωής τους, που οι μαθητές θεωρούν ότι προσφέρει ο τόπος τους. Το σημαντικότερο αρνητικό στοιχείο του τόπου και της ζωής εκεί, σύμφωνα με το σύνολο των απόψεων των μαθητών, είναι οι περιορισμένες επιλογές διασκέδασης (30%) και οι λιγοστές ευκαιρίες εργασίας (27%). Ακολουθεί ο στενός κοινωνικός κύκλος (26%) και το αίσθημα της απομόνωσης (15%). Στη συνέχεια οι μαθητές ρωτήθηκαν να εκφράσουν την άποψή τους σχετικά με το αν πιστεύουν ότι έχουν τις ίδιες ευκαιρίες με τους συνομήλικούς τους που ζουν σε μεγάλα αστικά κέντρα. 

Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών (76%) δήλωσε ότι οι ευκαιρίες που τους παρέχονται στον τόπο που ζουν δεν είναι οι ίδιες με τις ευκαιρίες που έχουν οι νέοι των μεγάλων αστικών κέντρων. Ζητήθηκε στη συνέχεια να προσδιορίσουν ποια είναι τα στοιχεία που θεωρούν ότι τους παρέχονται στον τόπο τους και νιώθουν τυχεροί για αυτά και ποια είναι εκείνα που περιορίζουν τις δυνατότητές τους και θα ήθελαν να αποκτήσουν. 

 

Ως σημαντικά θεωρούν κατά σειρά την επαφή με το φυσικό περιβάλλον (25%), τις ισχυρές σχέσεις που αναπτύσσονται με την οικογένεια και τους φίλους (21%), την ασφάλεια που νιώθουν όσον αφορά την έλλειψη των κινδύνων και της εγκληματικότητας που εμφανίζεται στα μεγάλα αστικά κέντρα (20%), τους χαλαρούς ρυθμούς ζωής (19%) και την δυνατότητα αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους σε δραστηριότητες που επιλέγουν, μακριά από αγχωτικούς ρυθμούς ζωής (12%). 

Στις απαντήσεις του συνόλου των μαθητών διαπιστώνεται η άποψή τους για τις περιορισμένες δυνατότητες που τους παρέχει ο τόπος τους και οι οποίες σχετίζονται με την έλλειψη έργων υποδομής. Θα ήθελαν να έχουν περισσότερες επιλογές για αθλητισμό και να λαμβάνουν μέρος σε αθλητικές εκδηλώσεις (23%). Επίσης, τους λείπουν οι χώροι για ψυχαγωγία και η δυνατότητα για την παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων, κινηματογράφου, καλλιτεχνικών εκθέσεων και μουσικών συναυλιών (22%). Θεωρούν, σε μικρότερο βαθμό, ότι οι νέοι στις μεγάλες πόλεις είναι τυχεροί γιατί βρίσκονται κοντά σε εμπορικά κέντρα, σε πολυχώρους ψυχαγωγίας – μαγαζιών – σινεμά (17%). 

Μόλις 1% των μαθητών απάντησε ότι δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τα παιδιά των αστικών κέντρων. Οι μαθητές ρωτήθηκαν αν μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους στο Λύκειο σκοπεύουν να μείνουν στον τόπο μόνιμης κατοικίας τους και στη συνέχεια, με ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, να πουν τους λόγους για τους οποίους θα έμεναν ή θα έφευγαν. Το 59% των μαθητών δήλωσε ότι μετά την ολοκλήρωση των σπουδών στο Λύκειο δεν προσδοκά να παραμείνει στους Φιλιάτες, ενώ μόλις το 8% των μαθητών δήλωσε ότι θα παραμείνει. Τα κορίτσια εμφανίζονται περισσότερο αποφασισμένα να φύγουν από τους Φιλιάτες.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα γραφήματα 14 και 15 στα οποία αναφέρονται οι λόγοι της επιλογής τους αυτής. Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο οι μαθητές δηλώνουν ότι πρόκειται να φύγουν μετά την ολοκλήρωση των σπουδών στο Λύκειο είναι οι περιορισμένες δυνατότητες που τους προσφέρει ο τόπος τους (45%) και σε χαμηλότερα αλλά σημαντικά ποσοστά για λόγους αναζήτησης εργασίας (31%) και για σπουδές (24%). 

 

Είναι χαρακτηριστικό ότι αναφέρεται: " γιατί εδώ δεν υπάρχει μέλλον", "εδώ δεν υπάρχουν ευκαιρίες για να πραγματοποιήσω τα όνειρά μου", "γιατί εδώ δεν υπάρχει ζωή, ...τίποτα", "για να ζήσω σε μια μεγάλη πόλη". Αν και τα παιδιά σε προηγούμενη ερώτηση δήλωσαν ότι τους αρέσει αρκετά η ζωή στον τόπο τους και εκεί νιώθουν ικανοποιημένοι, το μεγαλύτερο ποσοστό επιλέγει να φύγει προκειμένου να αναζητήσει καλύτερες ευκαιρίες διαβίωσης, εργασίας και σπουδών. Στην ανοιχτή ερώτηση ποιοι είναι οι λόγοι παραμονής στον τόπο κατοικίας μετά την ολοκλήρωση των σπουδών στο Λύκειο, απάντησαν μόλις 14 μαθητές. Η αγάπη για τον τόπο, η οικογενειακή ζωή αλλά και η επαφή με το φυσικό περιβάλλον και τα οφέλη που αυτό προσφέρει είναι οι σημαντικότεροι λόγοι που δημιουργούν μια ισχυρή σχέση με τον τόπο τους. 

Μόλις 2 μαθητές δήλωσαν ότι θα έμεναν για λόγους εργασίας. Στη συνέχεια οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν στην ερώτηση: "Αν φύγετε μετά το Λύκειο, θα θέλατε να επιστρέψετε στο μέλλον στον τόπο σας;". Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών, το 63%, απάντησε ότι θα επέστρεφε. Το ποσοστό αυτό επιβεβαιώνει την αγάπη των μαθητών για τη ζωή στους Φιλιάτες και δείχνει ότι κυρίως οι λόγοι αναζήτησης νέων δυνατοτήτων όπως εργασία και σπουδές είναι αυτοί που θα τους αναγκάσουν τελικά να φύγουν. 

Ο σημαντικότερος λόγος που θα τους έδινε τη δυνατότητα να γυρίσουν πίσω στους Φιλιάτες είναι η εύρεση εργασίας (38%). Στη συνέχεια η ανάγκη να βρεθούν κοντά στην οικογένεια (25%) ή για άλλους λόγους (25%) και τέλος, η αγάπη για τον τόπο (13%).

Σύμφωνα με τον στατιστικό έλεγχο χ2 παρατηρήθηκε ότι τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο (x2=6,931, df= 1, p-value=0.008). Ποσοστό 67% των αγοριών απάντησε ότι θα επέστρεφε στους Φιλιάτες, ενώ μόνο το 33% των κοριτσιών είναι θετικό στην επιστροφή. Στη συνέχεια, ζητήθηκε από τους νέους να απαντήσουν σχετικά με την προοπτική για ενασχόληση με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Ο Δήμος Φιλιατών είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος του ορεινός δήμος όπου η ανάπτυξη της κτηνοτροφίας μπορεί να αποτελέσει μια επαγγελματική διέξοδο για τη νέα γενιά. Επίσης, ο δήμος περιλαμβάνει και πεδινές περιοχές όπου η γεωργία είναι ήδη ανεπτυγμένη και οι υδατοκαλλιέργειες είναι σημαντικός οικονομικός κλάδος για την περιοχή. 

Όσον αφορά την προοπτική ενασχόλησης με την κτηνοτροφία, μόνο το 29% των μαθητών ανέφερε ότι θα μπορούσαν να το σκεφτούν θετικά. Αποδεικνύεται ότι η προοπτική ενασχόλησης με την κτηνοτροφία εμφανίζει ισχυρή συσχέτιση με το φύλο (χ2=10,089, df=1, p-value=0,001). Συγκεκριμένα, από το μικρό αυτό ποσοστό, το 81% αφορά τα αγόρια, ενώ μόλις το 19% τα κορίτσια. Όσον αφορά την γεωργία, το ποσοστό των μαθητών που θεωρούν ότι είναι μια ενδεχόμενη επαγγελματική ενασχόληση για αυτούς, είναι 40%. Από το ποσοστό αυτό, το 76% είναι αγόρια ενώ μόλις το 24% είναι κορίτσια (x2=9,735, df=1, p-value=0,002). 

Παρά τις δυνατότητες του τόπου για την ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, οι νέοι δείχνουν απροθυμία να ασχοληθούν με εργασίες του πρωτογενή τομέα. Η πλειονότητα των μαθητών δήλωσε ότι δεν επιθυμεί την ενασχόληση με την κτηνοτροφία και τη γεωργία στην περιοχή τους, με υψηλά ποσοστά, 71% και 60% αντίστοιχα. Διακρίνονται και στις απαντήσεις τους αυτές οι τάσεις αστυφιλίας αλλά, και ότι ο συγκεκριμένος επαγγελματικός χώρος δεν συμβαδίζει με τα πρότυπα κοινωνικής επιτυχίας των νέων. Οι δύσκολες συνθήκες των αγροτικών ασχολιών στις ορεινές περιοχές, κάνουν τους νέους, και ιδιαίτερα τα κορίτσια, έντονα επιφυλακτικούς και τους στρέφουν σε ασχολίες εξωαγροτικού χαρακτήρα.

Τέλος, οι μαθητές κλήθηκαν να επιλέξουν μεταξύ τριών διατυπωμένων προτάσεων για τις ορεινές περιοχές του Δήμου, ποια τους εκφράζει καλύτερα και συγκεκριμένα:
- Οι ορεινές περιοχές διαθέτουν πλούσια πολιτιστικά στοιχεία, μοναδικό φυσικό περιβάλλον, καλή ποιότητα ζωής.
- Είναι απομονωμένες περιοχές του Δήμου και εκεί δεν υπάρχει ασφάλεια διαβίωσης. - Καμία από τις δύο.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών αναγνωρίζει ότι οι ορεινές περιοχές του Δήμου διαθέτουν πλούσια πολιτιστικά στοιχεία και μοναδικό φυσικό περιβάλλον που εξασφαλίζουν καλή ποιότητα ζωής. Οι περισσότεροι μαθητές ταυτίζουν τις ορεινές περιοχές με τη φύση και τον πολιτισμό και όχι με την απομόνωση. Το συμπέρασμα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό. Ωστόσο, σημαντικό ποσοστό θεωρεί ότι καμία από τις δύο προτάσεις δεν περιγράφει τα βουνά. Είτε κρίνουν πως ένας συνδυασμός των δύο είναι πιο σωστός, είτε ταυτίζουν τον ορεινό χώρο με άλλες έννοιες.