Οι έφηβοι και η Πρόληψη ως τρόπος ζωής

Πρόληψη είναι, ουσιαστικά, η σύνθετη διαδικασία πολυεπίπεδων παρεμβάσεων –από τον άνθρωπο μέχρι την κοινότητα συνολικά– με στόχο την αναίρεση των κοινών γενεσιουργών αιτιών όλων των εξαρτητικών συμπεριφορών και των ψυχοκοινωνικών δυσκολιών που συνδέονται με αυτή. Είναι η τέχνη της συμβολής στην (επανα)συγκρότηση του συλλογικού και της κοινότητας, με την κατά το δυνατό πλήρη ανάπτυξη των μελών της, με έμφαση στην αναζήτηση συνδέσεων μεταξύ συλλογικής αλληλεγγύης και προσωπικής αυτονομίας, δια μέσου ανθρώπινων αρχών και αξιών. Είναι μια διαδικασία έντασης εργασίας και «έντασης σχέσεων», ξετυλίγεται μέσα στην κοινότητα και μαζί με την κοινότητα, όχι από καθέδρας. Τελικά, «η τέχνη της πρόληψης δεν είναι επάγγελμα, δεν μαθαίνεται. Είναι τέχνη ζωής που προϋποθέτει για την άσκησή της Πίστη, Ανθρωπιά και πορεία Αυτογνωσίας».

Με λίγα λόγια τα Κέντρα Πρόληψης (εφεξής ΚΠ), ως οι κατεξοχήν φορείς παροχής υπηρεσιών πρόληψης των εξαρτήσεων στον Ελλαδικό χώρο, υιοθετούν μια φιλοσοφία που αξιώνει να αφουγκράζεται τις τοπικές κοινωνίες και τις ανάγκες των μελών της προσαρμόζοντας τις δράσεις της στην ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου κάθε φορά πεδίου δράσης ενώ παράλληλα προσβλέπει στην ανάπτυξη μιας ζωντανής, ισότιμης, πρότυπης σχέσης ανατρέποντας εν τη πράξη την καθέδρας σχέση «ειδικού» και «μή ειδικού». Παρά τις κυρίαρχες αναπαραστάσεις περί την πρόληψη, μια μονάχα πλευρά των παρεμβάσεων πρόληψης των εξαρτήσεων αφορά στην παροχή πληροφοριών. Το μεγαλύτερο μέρος τους αφορά στην καλλιέργεια σχέσεων και γνώσεων μέσω μιας εξακολουθητικής, μακρόχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας διαφορετικής και δημιουργικά συμπλεκόμενης με την ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ενδυνάμωση των μελών των κοινοτήτων προκειμένου να υιοθετήσουν/ αναπλάσουν/ δημιουργήσουν θετικά πρότυπα και τρόπους ζωής.

Σημαντική ομάδα- στόχος, των παρεμβάσεων πρόληψης των ΚΠ, αποτελούν και οι έφηβοι, η στόχευση αυτή διόλου τυχαία δεν είναι. Μέχρι τη λεγόμενη προεφηβεία το παιδί έχει ζήσει με την αίσθηση ενός κοινωνικού κόσμου όπου η οικογένεια και ο στενός κοινωνικός της κύκλος κυριαρχούν στη διαμόρφωση των αντιλήψεων του για τον κόσμο που το περιβάλλει. Η εφηβεία, ως ηλικιακό στάδιο, σηματοδοτείται από ραγδαίες αλλαγές σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του παιδιού και την αλλαγή του προσανατολισμού του από το οικογενειακό στο εξωτερικό περιβάλλον. Ξεκινά με αντιδράσεις που στρέφονται κατά βάση σε δομημένα κοινωνικά και οικογενειακά μοτίβα που ο/η έφηβος, έως τη στιγμή εκείνη, εκλαμβάνει ως δεδομένα, η ατομικότητα μοιάζει να ξεπερνά τον εαυτό της και στρέφεται για πρώτη φορά, ακόμη και επιθετικά, απέναντι στις παγιωμένες κοινωνικές του σχέσεις.

Το κύριο χαρακτηριστικό του/ης εφήβου είναι η έντονη επιθυμία και τάση να αποκτήσει νέες εμπειρίες, να πειραματιστεί και να δοκιμάσει νέες μορφές συμπεριφοράς διεκδικώντας συνειδητά ή και ασυνείδητα μια ιδεατή αυτονομία. Είναι αυτή η αναζήτηση της αυτονομίας, της διαφοροποίησης και της νέας ταυτότητας που μπορούν δυνητικά να οδηγήσουν στον πειραματισμό και με την ουσία ή το δυνάμει εξαρτητικό αντικείμενο εν γένει. Αν η άφιξη στην προεφηβεία πραγματοποιείται με αποσκευές σηματοδοτημένες από έναν μάλλον περιορισμένο κόσμο, περιστρεφόμενο γύρω από τον οικογενειακό άξονα, βασική ανάγκη και έγνοια των εφήβων αποτελεί η ένταξη σε ομάδα εκτός οικογένειας και η αποδοχή από τα μέλη της. Οι ομάδες των συνομηλίκων δημιουργούν «συλλογικούς κόσμους» που βρίσκονται πολλές φορές σε αντίθεση με τις αξίες που κυριαρχούν στην οικογένεια.

Σύμφωνα με την πολυετή εμπειρία των ΚΠ αλλά και των «ειδικών των εξαρτήσεων» όπως για παράδειγμα οι Μάτσα και Αντωνίου, οι παρεμβάσεις στα πλαίσια του σχολικού περιβάλλοντος μπορούν «όχι μόνο να βοηθήσουν τον έφηβο να αντιμετωπίσει τις αναπτυξιακές προκλήσεις της ηλικίας που διανύει, αλλά συγχρόνως δημιουργούν ένα ασφαλές περιβάλλον κατάλληλο για την ενίσχυση της αυτονομίας και την οριοθέτηση στόχων προς την ομαλή ένταξη στην ενήλικη ζωή». Με γνώμονα αυτή την κατανόηση τα ΚΠ οργανώνουν, σε συνεργασία με τις κατά τόπους σχολικές μονάδες, σειρά βραχύχρονων αλλά και μακρόχρονων επαναλαμβανόμενων παρεμβάσεων εντός και εκτός σχολικού χώρου. Με εστιάσεις και μεθολογίες που ακολουθούν το ηλικιακό στάδιο της εκάστοτε ομάδας αλλά και τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του κάθε τόπου οι λειτουργοί πρόληψης στοχεύουν στην ενίσχυση του «δυνατού κομματιού εαυτού», πριν αυτό αλλοιωθεί στη χρήση ή την εν γένει εξαρτητική συμπεριφορά, ώστε να συνεχίσουν να εξελίσσονται αξιοποιώντας εποικοδομητικά ουσιαστικές σχέσεις, το υπαρκτό προσωπικό καθώς και το διαθέσιμο κοινωνικό δυναμικό τους.

Πιο συγκεκριμένα, στόχοι της συγκρότησης και λειτουργίας ομάδων εφήβων, εντός και εκτός σχολείου αλλά πάντα με επίκεντρο τη βιωματική μάθηση είναι: η υποστήριξη και ενίσχυση της ικανότητας ενδοσκόπησης και ενσυναίσθησηςˑ η ενίσχυση της ικανότητας κατανόησης και διαχείρισης των πολλαπλών επιρροών, συμπεριλαμβανομένων αυτών μεταξύ ομοτίμωνˑ η καλλιέργεια δεξιοτήτων κατανόησης, έκφρασης, διαχείρισης των συναισθημάτων των μελώνˑ η συμφιλίωση με τον ανανεωτικό ρόλο τουςˑ η καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας και αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση των δυσκολιών. Τελικά, η στήριξη τους στη δημιουργία μιας προσωπικής ιστορίας που δεν θα στοιχειώνεται από φόβους, συναισθήματα μειονεξίας, αδυναμίας και απροσδιόριστης αγωνίας, αλλά θα αντλεί από ένα δημιουργικό χάος για να οικοδομήσει το καινούργιο στο στέρεο έδαφος της εμπιστοσύνης στον εαυτό και της προστατευτική δύναμης της συλλογικότητας.

Με γνώμονα τα παραπάνω το ΚΠ «Αριάδνη», έχοντας ήδη επισκεφτεί, με τη συνεργασία των τοπικών Σχολικών Μονάδων, όλες τις τάξεις των Γυμνασίων της πόλης και έχοντας αναπτύξει δεσμούς με τις/ους εφήβους, ξεκινά «Σεμινάρια εφήβων» με την εθελοντική συμμετοχή των παιδιών που εκδήλωσαν το ενδιαφέρον τους στις σχολικές μας συναντήσεις. Στόχος μας, η προσπάθεια κατανόησης και στήριξης του εφήβου καθώς και των πλαισίων που δραστηριοποιείται για μια δημιουργική και λειτουργική πορεία μέσα στην διεργασία του ζειν και την ανάπτυξη της αυτοποιητικής δυνατότητάς τους – απαραίτητης στην σύμπλοκη εποχή στην οποία καλείται να ενηλικιωθεί και να αρτιωθεί ως αυτόνομο άτομο.

Θανάσης Χ. Θεοδώρου
εργαζόμενος στο Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Θεσπρωτίας «Αριάδνη»