Άρθρο της Κωνσταντίνας Ζιάγκου για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών

Θα ξεκινήσω αυτό το άρθρο με την ευχή η Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών στις 26 Ιουνίου να μην είναι μια τυπική υπενθύμιση του ζητήματος ούτε και μια πρόσκαιρη αφορμή προβληματισμού.

Το Κέντρο Πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας «ΑΡΙΑΔΝΗ» που λειτουργεί στον νομό Θεσπρωτίας από το 1999 δραστηριοποιείται στον τομέα της πρόληψης της εξάρτησης. Σχεδιάζουμε και υλοποιούμε δράσεις που αφορούν την πρωτογενή πρόληψη. Η πρωτογενής πρόληψη εμπεριέχει το σύνολο των μέτρων που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ώστε να εμποδίσουμε την εμφάνιση μιας διαταραχής, ενός συμπτώματος, μιας παθολογίας ή μιας ένδειξης κοινωνικής δυσλειτουργίας. Στις σωματικές ασθένειες για παράδειγμα που θεραπεύονται ο εμβολιασμός αποτελεί το κύριο μέσο της πρωτογενούς πρόληψης.

Τα προγράμματά μας με την επιστημονική εποπτεία του Ο.ΚΑ.ΝΑ (Οργανισμός κατά των Ναρκωτικών) εφαρμόζονται σε μαθητές και εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, σε γονείς και στην ευρύτερη κοινότητα. Ενδεικτικά αναφέρω ως δράσεις σεμινάρια γονέων, ημερίδες για εκπαιδευτικούς με θέμα την σχολική βία, ομιλίες και εισηγήσεις ποικίλης θεματολογίας , προγράμματα στο σχολείο για το κάπνισμα, την χρήση του διαδικτύου, την εφηβεία, το άγχος των εξετάσεων, συμβουλευτική ατομική και ομαδική, δημιουργική αξιοποίηση ελεύθερου χρόνου και πολλές δράσεις που δεν απαριθμούνται σε ένα σύντομο άρθρο.

1) Τι εννοούμε όμως με τον όρο εξάρτηση;

Εξάρτηση είναι μια κατάσταση ψυχική και σωματική που εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της επίδρασης μιας ουσίας και χαρακτηρίζεται από μια ποικιλία εκδηλώσεων, στις οποίες περιλαμβάνεται πάντοτε η διάθεση για τη συνέχιση λήψης της ουσίας με σκοπό την επανεμφάνιση των επιδράσεων ή αντίθετα την αποφυγή των δυσάρεστων συμπτωμάτων που θα εκδηλωθούν αν δεν ληφθεί η ουσία.

Η εξάρτηση μπορεί να είναι σωματική όταν ο οργανισμός του χρήστη της ουσίας δεν μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά χωρίς την ουσία και ψυχολογική όταν ο χρήστης έχει την ανάγκη της ουσίας για να λειτουργήσει συναισθηματικά.

Η εξάρτηση από ουσίες συνιστά σύμφωνα με τον Olivenstein το παράγωγο μιας «τριπλής συνάντησης», μιας ευάλωτης προσωπικότητας/ψυχισμού, ενός επιβαρυντικού περιβάλλοντος και μιας ή περισσότερων ουσιών. Παρακάτω θα προσπαθήσω να περιγράψω αυτούς τους παράγοντες.

2) Εξαρτησιογόνες ουσίες

Ο όρος που χρησιμοποιείται για τις εξαρτησιογόνες ουσίες είναι «ναρκωτικά».Με βάση την φαρμακολογική τους δράση οι ουσίες που προκαλούν εξάρτηση ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες:

• Ψευδαισθησιογόνα-παραισθησιογόνα με κυριότερα στην κατηγορία αυτή το LSD , το χασίς και η μαριχουάνα
• Διεγερτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος όπως η κοκαίνη, το κράκ και οι αμφεταμίνες
• Κατασταλτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος όπως το αλκοόλ, τα υπνωτικά και τα ηρεμιστικά
• Πτητικές ουσίες όπως ο αιθέρας, το χλωροφόρμιο και τα διάφορα είδη κόλλας
• Κατεξοχήν ναρκωτικά όπως το όπιο και τα παράγωγά του, η ηρωίνη, η μορφίνη και η μεθαδόνη.

Αιτιολογικοί παράγοντες

Η χρήση ουσιών είναι ένα φαινόμενο πολυαιτιολογικής προέλευσης και καθορίζεται από την αλληλεπίδραση ποικίλων παραγόντων. Οι αιτιολογικοί παράγοντες σχηματικά μπορούν να ομαδοποιηθούν σε δύο κατηγορίες, κοινωνικοί-περιβαλλοντικοί και ατομικοί παράγοντες.

Κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες

Αρκετά από τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας έχουν κάνει το άτομο ευάλωτο στην αναζήτηση συμπεριφορών φυγής και αποφυγής από τις απαιτήσεις της καθημερινότητας. 

Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής χαρακτηριστικά:

• Τα κοινωνικά ξεριζώματα και οι μετακινήσεις απομονώνουν από την ευρύτερη οικογένεια, αφαιρούν από το άτομο την ταυτότητα και το αίσθημα του «ανήκειν» σε μια κοινωνική ομάδα
• Η εξασθένιση των παραδοσιακών αξιών και θεσμών
• Η φαρμακευτική και καταναλωτική προσέγγιση της κοινωνίας
• Η διαθεσιμότητα των ουσιών
• Οι δομικές αλλαγές στην οικογένεια
• Η αυξανόμενη επιρροή των συνομηλίκων

Ατομικοί παράγοντες

• Τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της εφηβείας καθώς η εφηβεία είναι η κατεξοχήν ηλικία έναρξης της χρήσης
• Θετική στάση απέναντι στην χρήση
• Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
• Ψυχοπαθολογικές μορφές συμπεριφοράς

Προτάσεις για την θεραπεία της εξάρτησης είναι ενδεικτικά οι θεραπευτικές κοινότητες, η σωματική αποτοξίνωση, ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις και το πρόγραμμα μεθαδόνης.

Οι εξαρτησιογόνες ουσίες όπως και οι συμπεριφορές που συνδέονται με την χρήση παρουσιάζουν αξιοσημείωτες αλλαγές τα τελευταία χρόνια. Η ευρωπαίκη έρευνα ESPAD στον μαθητικό πληθυσμό, στην διεξαγωγή της οποίας συνέδραμε το Κέντρο Πρόληψης «ΑΡΙΑΔΝΗ» κατέδειξε τα εξής:

• Το 2015 συνεχίζεται μια τάση μείωσης του καπνίσματος στους 16χρονους μαθητές στην χώρα μας
• Η πρόσβαση στα ηρεμιστικά/κάνναβη θεωρείται εύκολη
• Αυξάνεται διαχρονικά το ποσοστό των εφήβων που θεωρούν ¨ακίνδυνη¨ την χρήση κάνναβης
• Το 69% των μαθητών είναι στο διαδίκτυο και τις 7 ημέρες της εβδομάδας.
• 1 στους 12 έφηβους βρίσκεται σε κίνδυνο για παθολογική ενασχόληση με τον στοιχηματισμό.

Τα στοιχεία αυτά αναδεικύουν την ανάγκη για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για το σύνθετο και πολυπαραγοντικό πρόβλημα των εξαρτήσεων και ιδιαίτερα για τις αναδυόμενες νέες εξαρτήσεις όπως διαδίκτυο και τζόγος. Η πρόληψη στο πρωτογενές επίπεδο όπως εφαρμόζεται από το Κ.Π «ΑΡΙΑΔΝΗ» είναι ένας τρόπος να απαντήσουμε στις δυσκολίες και τις προκλήσεις της ζωής με ανθεκτικότητα και αξιοπρέπεια.

Κωνσταντίνα Ζιάγκου
Ψυχολόγος – Επιστημονικά Υπεύθυνη 

του Κέντρου Πρόληψης «ΑΡΙΑΔΝΗ»