Το Εργαστήρι του συγγραφέα: Ο Μιχάλης Γκανάς συνομιλεί με τους μαθητές του 3ου Γυμνασίου Ηγουμενίτσας - Της Μαρίας Παπαευσταθίους

Την Παρασκευή 19 Μαΐου 2017 το 3ο Γυμνάσιο Ηγουμενίτσας είχε την τιμή να υποδεχθεί τον ποιητή Μιχάλη Γκανά, ο οποίος ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση του Διευθυντού του Σχολείου και του Συλλόγου Διδασκόντων, έδωσε στους μαθητές την ευκαιρία να τον γνωρίσουν και να συνομιλήσουν μαζί του. Ως Σχολική Σύμβουλος των Φιλολόγων της Θεσπρωτίας και Σύμβουλος Παιδαγωγικής Ευθύνης του Σχολείου με χαρά έγινα κοινωνός αυτής της δράσης του Σχολείου.

Τη βιωματική επικοινωνία του δημιουργού με τους μαθητές οργάνωσαν οι φιλόλογοι εκπαιδευτικοί του 3ου Γυμνασίου, Σωτηρία Αθανασοπούλου, Γεωργία Ζιώγα, Γεωργία Νούση, Μαργαρίτα Καίσαρη και Χαρίκλεια Τριανταφύλλου στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας αλλά και των Αρχαίων Ελληνικών. Αφορμή έδωσε το τελευταίο βιβλίο του Μιχάλη Γκανά με τίτλο «Ομήρου Οδύσσεια», που εκδόθηκε πρόσφατα (εκδ. Μεταίχμιο) και το οποίο παρουσιάστηκε το βράδυ της ίδιας μέρας στο Πνευματικό Κέντρο της Ηγουμενίτσας «Πάνθεον».

Η συνάντηση – συνομιλία των μαθητών μαζί του πραγματοποιήθηκε στον καλαίσθητο χώρο της Βιβλιοθήκης του Σχολείου που έχει πρόσφατα διαμορφωθεί κατάλληλα και για σεμιναριακού τύπου παρουσιάσεις, χάρη στην επιμονή του Διευθυντού κ. Βασίλη Μητσιώνη και των συναδέλφων εκπαιδευτικών που συνεργάστηκαν για το σκοπό αυτό με μεράκι.

Οι μαθητές που συμμετείχαν στην εκδήλωση προέρχονταν από τη Β΄ τάξη του Γυμνασίου. Τα παιδιά αφού διάβασαν έργα του ποιητή και ιδιαίτερα την «Ομήρου Οδύσσεια», είχαν ετοιμάσει ερωτήσεις που υπέβαλαν στον κ. Γκανά. Εκείνος έλυσε όλες τις απορίες τους σε ανοιχτή συνομιλία για την ποίηση, τη ζωή, το έργο του, την έμπνευση, τη διάδοση των βιβλίων…

Η φιλόλογος κα Μαργαρίτα Καίσαρη, συντοπίτισσα του ποιητή, παρουσίασε με εύγλωττο τρόπο τη βιογραφία του με τα σημαντικότερα γεγονότα που καθόρισαν τη ζωή του, όπως η γέννησή του το 1944 στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας, το πέρασμά του από την «ανταρτοκρατούμενη» Μουργκάνα στην Αλβανία και μετά από ταξίδι δώδεκα ημερονυχτίων, στην Ουγγαρία.

Η ζωή του είναι μια Οδύσσεια που άρχιζε από το χωριό του και συνεχίστηκε στις χώρες αυτές, καθώς αντιμετώπιζε το κρύο, τις ψείρες, το διαχωρισμό σε αστικό και αγροτικό πληθυσμό, την κατάταξη των αγροτών στο χωριό «Μπελογιάννη». Ο πατέρας του μένοντας πίσω στην Ηγουμενίτσα ζει με την αγωνία και πέφτει σε μελαγχολία ειδικά τα Χριστούγεννα βλέποντας χαρούμενες τις άλλες οικογένειες ενώ τα παιδιά του και η γυναίκα του λείπουν («όλες οι βέργες είναι εδώ η βέργα μου δεν είναι εδώ»), παρατηρεί η κα Καίσαρη, η οποία είχε και την μοναδική ευκαιρία να συνομιλήσει και με τον πατέρα του κ.Γκανά.

Όλα αυτά τα γεγονότα συγκλόνισαν τον ποιητή, «στοιχειώσανε» μέσα του και αναδύθηκαν αργότερα στο πεζογράφημά του «Μητριά Πατρίδα», έργο εξήντα σελίδων για ένα θέμα που ένας κανονικός πεζογράφος θα μπορούσε να γράψει μια κανονική τριλογία, όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας.

Όταν επέστρεψε από την Ουγγαρία (1954) φοίτησε στο μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο Καμύτσιανης. «Σήμερα η επίσκεψή του εκεί τον πληγώνει αφού τα πάντα είναι έρημα».

«Γρηγόρη, Πέτρα, Νικηφόρε
Δημοδιδάσκαλοι της Θεσπρωτίας
Οι μαθηταί σας διαρκώς μειούνται, τα δημητριακά μας λιγοστεύουν,
θα πούμε το ψωμί π-σω-μ-ά-κῑ. («Ακάθιστος δείπνος»).


Το Γυμνάσιο Φιλιατών, η ποίηση του Καββαδία που τον σημαδεύει, οι σπουδές στην Αθήνα, τα βιβλία από τα καροτσάκια, η εργασία στο εργοστάσιο, το χτίσιμο του ποιητικού του κόσμου στο αστικό Αθηναϊκό περιβάλλον με αγροτικές και πονεμένες μνήμες είναι στοιχεία που συνθέτουν το παζλ της ποιητικής του ζωής. Τα ποιήματα «Εργατικό ατύχημα» και «Βοηθός γκαρσόν» αποτυπώνουν τις δύσκολες συνθήκες των νέων της μεταπολεμικής Ελλάδος στον αγώνα για την επιβίωση.

Σημαντική είναι η επιρροή του δημοτικού τραγουδιού στον τρόπο γραφής του. Ο Μιχάλης Γκανάς επισημαίνει πως το δημοτικό τραγούδι ήταν η κιβωτός του, ένας οικείος λόγος που βρίσκεται μέσα στην αναπνοή του Έλληνα και που η επαφή του ίδιου με αυτό ήταν καθοριστική. « …Πέρα από το δημοτικό τραγούδι, υπάρχει και η ίδια η γλώσσα η ομιλούμενη, που έχει μουσικότητα και ακρίβεια στην έκφραση, παρρησία και αυτάρκεια…», λέει ο ίδιος.

Η πάλη του ανάμεσα στις δύο πατρίδες, την Αθήνα και την Ήπειρο (Θεσπρωτία) αποτυπώνεται στο ποίημά « Ο ύπνος του καπνιστή» :

Η μάνα μοναχή στο σπίτι
Και τα παιδιά στις πολιτείες
Το ένα γκαρσόν και το άλλο σοφέρ
Το τρίτο μετανάστης
Θα ’ρθω μανούλα νοικοκύρης
Με κούρσα κόκκινη και με γραβάτα
Θα ’ρθεις παιδί μου μουσαφίρης
Με δυο βρυσούλες τα πικρά σου μάτια.

Κυρίαρχο στοιχείο στην ποίησή του είναι ο θάνατος, ενώ καθοριστική είναι η σχέση του με την μητέρα. 

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το ποίημα « Τα μικρά» :

Εσύ δεν θα πεθάνεις,
Πεθαίνουν οι μανάδες ; Δεν πεθαίνουν.
Άμα πεθάνεις θα πεθάνω να το ξέρεις. Μ’ακούς;
Σ’ ακούω. Ψεύτη.
Ούτε αυτά που ’μουταξες παιδί δεν κράτησες.

Χαρακτηριστική ήταν η ανάγνωση από τον ίδιο τον ποιητή του ποιήματος με τίτλο «Τα χέρια», (από το βιβλίο «Γυναικών-μικρές και πολύ μικρές ιστορίες»), όπως και του αποσπάσματος από τα «Γυάλινα Γιάννενα», ποιητική συλλογή που αποτελεί το σήμα κατατεθέν, θα λέγαμε, του ποιητή.

Το έργο του «Ομήρου Οδύσσεια» είναι μία διασκευή για νέους αναγνώστες σε εικονογράφηση Βασίλη Γρίβα. Περιλαμβάνει στίχους από το δημοτικό τραγούδι και από Έλληνες ποιητές, που παρεμβάλλονται ανάμεσα στην αφήγηση σαν να τους έχει γράψει ο Όμηρος.

Οι μαθητές διάβασαν κάποια αποσπάσματα από τις ραψωδίες, έτσι όπως τις απέδωσε περιληπτικά ο ποιητής σε μια προσπάθειά του να φέρει τον αθάνατο ποιητή Όμηρο πιο κοντά στο ύφος των σημερινών νέων, ίσως και των μεγάλων, που θα ήθελαν να «ξαναδούν» την Οδύσσεια με ένα παιγνιώδη τρόπο, όπου οι ήρωες αποτυπώνονται σε φυσιογνωμίες «γκροτέσκο» που πηγαινοέρχονται.

Στο σχετικό αφιέρωμα που παρουσιάσανε οι εκπαιδευτικοί του Σχολείου είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε και κάποια ποιήματά του που μελοποιήθηκαν όπως το «Χρώμα δεν αλλάζουνε τα μάτια» σε μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου, που το ερμηνεύει πολύ ωραία ο Γεράσιμος Ανδρεάτος. Η μελοποιημένη ποίηση, είναι αυτή που φέρνει πάντα πιο κοντά τους ποιητές στο κοινό γιατί τα έργα τους γίνονται τραγούδι και ταξιδεύουν από στόμα σε στόμα. Πολλά ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί από σημαντικούς Έλληνες και ξένους μουσικοσυνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, o Ara Dinkjian, κ.ά. Επιπλέον ο Μιχάλης Γκανάς το 1994 τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο ποίησης για το έργο του «Παραλογή» και το 2011 βραβεύτηκε για το σύνολο του ποιητικού του έργου από την Ακαδημία Αθηνών.

Ο ίδιος ο ποιητής μίλησε με τρόπο που άγγιξε τα παιδιά με απλότητα και ειλικρίνεια . Αναφέρθηκε σε προσωπικά του βιώματα, στον τρόπο της συγγραφής και στην ανάγκη αυτή που την διέκρινε πολύ νωρίς και την έκανε προτεραιότητα στη ζωή του ακόμη και απέναντι στις ακαδημαϊκές του σπουδές∙ τις έβαλε σε δεύτερη μοίρα για να μην προδώσει αυτή την εσωτερική του επιταγή. Η ποίηση τον «τραβούσε από το μανίκι». Έπρεπε να υπακούσει για να την υπηρετήσει.«Την ποίηση πρέπει να τη βρεις, δεν θα σε βρει αυτή», λέει χαρακτηριστικά.

Ευαισθησία και γνήσια λαϊκότητα θα ομολογούσαμε ότι κρύβονται στη δημιουργία των ποιημάτων του και στου Γκανά την ανάσα.

«…Τρελή φυλή που κλαίει και γελάει,
μ’ έναν καημό κοιμάται και ξυπνάει,
να σπείρει τα πελάγη με σιτάρι,
για να θερίσει το μαργαριτάρι.
Γιάννενα και Τρίπολη και Κρήτη,
ρίζα μου περηφάνεια Ψηλορείτη,
Ζάτουνα και νησιά της αγωνίας,
φλέβα μου μυστική της Ιωνίας»
(«Οι δρόμοι του Αρχάγγελου»)

Η ήσυχη και ευχάριστη αυτή βιωματική επικοινωνία με έναν αισθαντικό ποιητή έκλεισε με την ευχή-στίχο του ίδιου: « Στα ίδια μέρη θα ξαναβρεθούμε…».

Χαιρόμαστε που ένας Θεσπρωτός ποιητής ανήκει στους επιφανείς της Αθήνας και της Ελλάδας, ως πρεσβευτής της Ηπείρου. Φέρει παντού τον Ηπειρώτικο τρόπο και τόπο, τον αναδεικνύει και μας τιμά.

Χαιρόμαστε, επίσης, που τα Σχολεία μας αναλαμβάνουν παρόμοιες πρωτοβουλίες με τις οποίες οι μαθητές μας έρχονται σε επαφή με Έλληνες συγγραφείς αναγνωρίζουν την αξία τους, τους τιμούν, αλλά και τα ίδια ωφελούνται, αφού εκείνοι λειτουργούν ως πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Συγχαίρουμε το 3ο Γυμνάσιο Ηγουμενίτσας για την πρωτοβουλία αυτή και τη διοργάνωση. 

Μαρία Παπαευσταθίου
Δρ. Ιστορίας -Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Θεσπρωτίας