ΦΙΛΙΑΤΕΣ 1914: Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ 16 ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΣΑΜΗΔΕΣ - ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ Ν. ΒΕΝΕΤΗ

Ξεφυλλίζοντας, στο γνωστό παλαιοβιβλιοπωλείο του Ηπειρώτη Λάμπρου στην οδό Σόλωνος 54 στην Αθήνα, την ημερησία αθηναϊκή εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ της 9.9.1914, την οποίαν εξέδιδε ο επίσης Ηπειρώτης δημοσιογράφος Σπυρίδων Σίμος, γεν. το 1868 στο χωριό Λάβδανη της ανατολικής Μουργκάνας, και ο οποίος υπήρξε στενός συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου και διετέλεσε πλειστάκις βουλευτής και υπουργός, βρήκα την παρακάτω «είδηση» την οποία και παραθέτω.

ΠΑΤΡΙΣ, 9.9.1914 – ΕΞΕΓΕΡΣΙΣ ΤΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟΝ. «Κατά πληροφορίας ασφαλείς, η Κυβέρνησις έλαβε μακράς εκθέσεις καθ' ας παρατηρείται δημιουργία μεγάλου αγροτικού ζητήματος εν Ηπείρω, εκ μέρους καλλιεργητών κατά των ιδιοκτητών τσιφλικίων. Η μεγαλυτέρα εξέγερσις παρατηρείται εις την επαρχίαν Φιλιατών, όπου 16 εν συνόλω χωρία απαιτούν ταχείαν λύσιν του αγροτικού ζητήματος άλλως θα μετέλθουν βίαια μέτρα κατά των τσιφλικιούχων. Επί τόπου μετέβη ο ανώτερος επόπτης της δημοσίας ασφαλείας εν Ηπείρω αντισυνταγματάρχης κ. Καρούσος, όστις, χάρις εις την μετριοπαθή του στάσιν, ηδυνήθη να προλάβη ζήτημα τάξεως» [...]. 

Είναι προφανές ότι η «είδηση» αφορά τα 16 χωριά της Μουργκάνας και την σφοδρή αντίδρασή τους στην προσπάθεια των Τσάμηδων των Φιλιατών, να εμφανίσουν τα χωριά τους ως «τσιφλίκια» τους. (βλ. «Το ιστορικό της αρπαγής των Δέκα εξ χωρίων της επαρχίας Φιλιατών» του Χρ. Χρηστοβασίλη (1861-1937), και το βιβλίο του αειμνήστου ιερέως Νικολάου Βενέτη (1908-1993), «Στη Σκιά της Μουργκάνας» εκδ. Μοντέρνοι Καιροί).

Σε διευκρίνηση της παραπάνω «είδησης» της ΠΑΤΡΙΔΟΣ, ο Τσαμαντιώτης λόγιος Νικόλαος Νίτσος (1865-1940), αριστούχος της Μεγάλης του Γένους Σχολής εν Κων/πόλει, απέστειλε μακροσκελή επιστολή προς την ΠΑΤΡΙΔΑ, η οποία εδημοσιεύθη εις το φύλλο αυτής της 5.10.1914. 

Μέρος της επιστολής αυτής παραθέτω ευθύς αμέσως:
ΠΑΤΡΙΣ, 5.10.1914 – ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ. ...Τα ειρημένα 16 χωρία μέχρι του 1863 ήταν ιδιόκτητα και ως τοιαύτα τ' ανεγνώριζεν η Τουρκική Κυβέρνησις. Εκτός άλλων τεκμηρίων, όλαι αι Μουκταρικαί σφραγίδες ων αι πλείσται σώζονται και αίτινες, ως γνωστόν, δίδονται επισήμως παρά της Κυβερνήσεως εις τας κοινότητας, γράφουν όχι «τσιφλίκι» αλλά «καργιέ» ήγουν χωρίον, ιδιόκτητον. Άλλως από τα αρχεία του εν Κων/πόλει Αυτοκρατορικού κτηματολογίου θ' αποδειχθή, όταν δεήση, ότι τα 16 αυτά χωρία αναγράφονται ως ιδιόκτητα.

Όπως εις όλα σχεδόν τα εν Ηπείρω χριστιανικά χωρία – και καθ' όλην την Οθωμανικήν Επικράτειαν, προκειμένου περί χριστιανικών κοινοτήτων – και εις τα 16 ταύτα υπήρχον αγροφύλακες Τούρκοι, εκ Φιλιατών, ως επί το πλείστον, οίτινες εξεπλήρουν κληρονομικώς καθ' οικογενείας το καθήκον τούτο, οι δε Χριστιανοί τους επλήρωναν ετησίως ωρισμένον ποσόν εις χρήμα ή εις γεωργικά και κτηνοτροφικά είδη, το οποίον επί το επισημότερον εκαλείτο «αγαλίκι» [...]

Ούτως είχον τα πράγματα μέχρι του έτους 1863, ότε εγένετο η εις την Ελλάδα προσάρτησις της Επτανήσου. Η γεωγραφική θέσις του τμήματος Φιλιατών, κειμένου ακριβώς απέναντι της Κερκύρας, το φύσει οχυρόν και αλλεπάλληλον των αμιγών τούτων 16 χριστιανικών χωρίων και η εν προηγουμέναις επαναστάσεσι τουρκοφάγος δράσις των κατοίκων των έδωκαν αφορμήν εις τους Τούρκους Φιλιατών να επιβάλωσιν ως διαρκές δικαίωμα γεωμόρου το πληρωνόμενον διά την ως άνω αιτίαν «αγαλίκι» και ούτω να έχωσιν υπό την επιτήρησιν και εποπτείαν και εξάσκησιν των τα 16 χωρία, τα οποία ηδύναντο να χρησιμεύσωσιν ως πυρήν επαναστατικού κινήματος.

Εννοείται ότι εις τας τοιαύτας των σκευωρίας η Τουρκική Διοίκησις έτεινε πολύ ευήκοον ους. Οι χωρικοί αντέστησαν δι' ων είχον μέσων και επί τέσσαρα έτη διεξήγαγον εν Ιωαννίνοις και εν Κων/πόλει δικαστικόν αγώνα προς περίσωσιν της ακινήτου περιουσίας των. Συνέπεσεν όμως κατά την διάρκειαν της δίκης να εκραγή η Κρητική Επανάστασις του 1866, ήτις κατέστησε δυσμενεστέραν την Κεντρικήν εξουσίαν προς χριστιανούς Έλληνας, παρασχούσα επιχειρήματα εις τους Αγάδες, ως υποστηρίζοντες διά των απαιτήσεών των την συντήρησιν του Δοβλετιού.

Η Τουρκική Διοίκησις, χωλή πάντοτε τον έτερον πόδα, καθίσταται τοιαύτη κατ' αμφοτέρους όταν πρόκειται να κρίνη μεταξύ Τούρκου και Χριστιανού και αλλοίμονον εις τον «γκιαούρην» όταν εκ της επεμβάσεως της αναμένη τη περιφρούρησιν των δικαίων του! Με ατέρμονας λοιπόν διατυπώσεις και σκοπίμους παρελκύσεις εβασάνισε τους δυστυχείς Χριστιανούς επί τέσσαρα όλα έτη, τινές, δ' εκ των αντιπροσώπων των εκ των ταλαιπωριών απεβίωσαν εν Κων/πόλει. 

Επηκολούθησαν επιτοπίως διάφοροι δολοφονίαι προκρίτων και εξησκήθησαν επί των κατοίκων, τη κεκαλυμμένη συμμετοχή της Τουρκικής Κυβερνήσεως, ποικίλα πιεστικά μέτρα, τα οποία ηνάγκασαν τους Χριστιανούς ν' αφήσωσιν ατερμάτιστον τον δικαστικόν αγώνα, δεχθέντες να εξακολουθήσωσι την εις τους αγάδες πληρωμήν του «αγαλικίου», το οποίον κατόπιν ηυξήθη κατά τας απλήστους ορέξεις των τελευταίων. 

Δηλαδή οι Χριστιανοί, ίνα έχωσι επ' ώμων τας κεφαλάς των, ηναγκάσθησαν να δεχθώσι την πληρωμήν και δευτέρου «χαρατσίου», εκτός του πληρωνομένου τοιούτου εις την Κυβέρνησιν υπό τον εξευγενισθέντα όρον «στρατιωτικός φόρος» (μπεδέλι-ασκερι), [...]

Γενομένης της απελευθερώσεως της Ηπείρου διά της στρατηγικής δεξιότητός του επί πέντε αιώνας μαύρης δουλείας... οι κάτοικοι των 16 χωρίων... ηρνήθησαν πλέον την πληρωμήν του απαισίου τούτου φόρου, όστις τόσον ανόμως και τυραννικώς έχει επιβληθή αυτοίς [...].

Η Γενική Διοίκησις χωρίς να μελετήση το ζήτημα και εμβαθύνη εις αυτό, περιέλαβεν εις τας εγκυκλίους, τας οποίας εκδίδει διά τα καθαρώς τσιφλίκια, και τα περί ων 16 χωρία, των οποίων η θέσις τυγχάνει όλως διάφορος, προτρέπουσα και απειλούσα τους κατοίκους διά την πληρωμήν του χρέους των προς τους αγάδες! [...]

Εάν η ελληνική δικαιοσύνη αποφανθή υπέρ των αγάδων, οι Έλληνες χωρικοί των 16 χωρίων θ' αποκαλυφθώσι προ της τοιαύτης ετυμηγορίας της Δικαιοσύνης της πατρίδος των και προθύμως θα συμμορφωθώσι προς αυτήν [...].

Εν Φιλιάταις τη
20 Σεπτεμβρίου 1914
Ν.ΝΙΤΣΟΣ