Όταν ο Καλαμάς ήταν «υγρός φράχτης» Αναμνήσεις από την εποχή της «λευκής ταυτότητας»

Ταξιδεύοντας πρόσφατα για το χωριό μου την Κοκκινιά, έκανα μία ολιγόλεπτη στάση στη γέφυρα της Μενίνας. Περπάτησα πάνω στη γέφυρα και στάθηκα για λίγο στα μισά για να απολαύσω τα νερά του Καλαμά που κυλούσαν ορμητικά και βρυχώμενα κάτω από τα πόδια μου.

Καθώς απολάμβανα τις συναρπαστικές ομορφιές της φύσης, η σκέψη μου ταξίδεψε μερικές δεκαετίες πίσω, στην εποχή που το όμορφο ποτάμι μας είχε μετατραπεί σε υγρό φράχτη και χώριζε τους ανθρώπους. Αναρωτήθηκα, πόσοι άραγε από εμάς θυμόμαστε ή ξέρουμε ότι για τρεις δεκαετίες στις όχθες των τεσσάρων γεφυριών του Καλαμά (Βροσύνας, Μενίνας, Βρυσέλλας και Ραγιού), υπήρχαν στρατιωτικά κλιμάκια που έλεγχαν αυστηρά τους διερχόμενους από και προς την παραμεθόριο περιοχή. Θέτοντας στους κατοίκους, περιορισμούς μέσα στην ίδια τους την πατρίδα. Γιατί άραγε μας φοβόταν το κράτος και έβαλε σύνορα μέσα στα σύνορα, μετατρέποντας έτσι την περιοχή μας σε ανοιχτή φυλακή; Προφανώς για το φόβο του εχθρού από τα βόρεια σύνορά μας…

Για να φρεσκάρω τη μνήμη των παλαιοτέρων και για να μαθαίνουν οι νεότεροι τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζαμε στις μετακινήσεις μας μέχρι και τη δεκαετία του 1970. Σκέφτηκα να γράψω δυο λόγια για την εποχή που η περιοχή από τον Καλαμά μέχρι τα αλβανικά σύνορα, ήταν Επιτηρούμενη Ζώνη και ο Καλαμάς δεν ένωνε, αλλά χώριζε φίλους και συγγενείς.

Από τη λήξη λοιπόν του εμφυλίου πολέμου (1949) και μέχρι το 1978, για να επισκεφτούν οι Απόδημοι της πρώην Επαρχίας Φιλιατών τον τόπο καταγωγής τους, έπρεπε να εξασφαλίσουν από την αστυνομία ειδική άδεια ή να είναι εφοδιασμένοι με το Ατομικό Δελτίο Κυκλοφορίας (λευκή ταυτότητα- η παρακάτω είναι του αείμνηστου παππού μου)

Το ίδιο ίσχυε και για τους μόνιμους κατοίκους των ακριτικών χωριών της ελληνοαλβανικής μεθορίου, που ήθελαν να περάσουν στην άλλη πλευρά του Καλαμά. Η διέλευση από τα τέσσερα περάσματα του ποταμού από και προς την ελληνοαλβανική μεθορίου, επιτρεπόταν από τις 6:00 π. μ. μέχρι τις 12: 00 τα μεσάνυχτα, μόνο για τους διαμένοντες μόνιμα στα χωριά και τους Απόδημους. Στους καταγόμενους από άλλες περιοχές της χώρας, που ήθελαν να επισκεφθούν τα χωριά της παραμεθορίου, οι αστυνομικές αρχές τους χορηγούσαν άδεια μόνο για 24ωρη παραμονή και εφόσον υπήρχε αποδεδειγμένα σοβαρός λόγος. Για αυτό πολλοί κάτοικοι της πρώην Επαρχίας Φιλιατών όταν ήθελαν να περάσουν κάποιον φίλο ή φίλη στα Φιλιατοχώρια, προκειμένου να αποφύγουν τον έλεγχο, περνούσαν από την Καλάθα της Μπολιάνας την οποία χειριζόταν για αρκετά χρόνια, η γιαγιά του αξέχαστου γιατρού-καθηγητή Χαράλαμπου (Μπάμπη) Μπάτση, γνωστή ως Βάβω- Χαρλάμενα.

Αν καθυστερούσες έστω και ένα λεπτό μετά τις 12: 00 τα μεσάνυχτα να φτάσεις στις γέφυρες, τα στρατιωτικά κλιμάκια που φρουρούσαν όλο το 24ωρο τα τέσσερα περάσματα του Καλαμά, δεν σου επέτρεπαν να περάσεις προς την μία ή την άλλη πλευρά. Δεν ήταν λίγοι οι συντοπίτες που διανυκτέρευαν μέσα στα αυτοκίνητά τους (έχω προσωπική εμπειρία) ή στο ύπαιθρο, όταν έφταναν με ελάχιστη καθυστέρηση στα τέσσερα περάσματα.

Ενώ σήμερα που η παραβατικότητα στην ελληνοαλβανική μεθόριο έχει κτυπήσει «κόκκινο» άφησαν τους ακρίτες που κρατάνε Θερμοπύλες απροστάτευτους, στο έλεος των κακοποιών.