Τι είναι μια πολιτική θέση; Του Παντελή Κυπριανού

Του Παντελή Κυπριανού

Η λειτουργούσα δημοκρατία προϋποθέτει έλλογους κανόνες, ανοιχτούς στην κριτική ανασκευή σ’ ένα περιβάλλον διαρκούς πίεσης από συντεχνιακά και ταξικά συμφέροντα. Με τους κανόνες λειτουργεί πιο οικονομικά, καθώς οι πολίτες γνωρίζουν τους κανόνες του παιχνιδιού και κινούνται ανάλογα.

Μειώνονται, κατά δεύτερον, τα περιθώρια αβεβαιότητας, καθώς οι κανόνες δημιουργούν ένα σχετικά σταθερό πλαίσιο που περιορίζει το απρόβλεπτο. Ετσι, η δημοκρατία γίνεται προβλέψιμη με ενδεχόμενο βέβαια, να φαντάζει βαρετή, απρόσφορη σε συγκινήσεις, ηρωισμούς και ριζικές ανατροπές.

Ανάμεσα στους κανόνες είναι και οι σχετικοί με την πλήρωση της δημόσιας διοίκησης. Η Γαλλική Επανάσταση, στο άρθρο 6 της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, σημείωνε ότι οι δημόσιες θέσεις ήταν ανοικτές σε όλους τους πολίτες, χωρίς διάκριση, με μόνα κριτήρια το ταλέντο και την αξιοκρατία.

Αρχές γενικές που αποτέλεσαν το φαντασιακό της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας. Η διακήρυξη αποτέλεσε τη βάση για κάποιους σχετικούς κανόνες στη διάρκεια της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας (1852-1870). Οι Αγγλοι, όταν στην πλατεία Κλαυθμώνος οι απολυμένοι οδύρονταν, προχώρησαν σε διαγωνισμούς, από το 1871, για να στελεχώσουν τη διοίκησή τους.

Σήμερα όλες οι δυτικές χώρες διαθέτουν ένα πλαίσιο για τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης. Ασφαλώς, πουθενά αυτή δεν λειτουργεί, όπως οραματίζονταν θεωρητικοί της διοίκησης, απρόσωπα και αντικειμενικά, μακριά από πολιτικές διασυνδέσεις και ιδεολογικούς προσανατολισμούς.

Δύσκολα, ωστόσο, θα βρούμε χώρα, όπως η δική μας, όπου οι διαμάχες για την πρόσληψη προσωπικού είναι τόσο οξείες. Να φταίνε οι χωρίς τελειωμό πελατειακές πρακτικές; Η δεσπόζουσα ακόμη εργαλειακή χρήση του κράτους μέσω του οποίου τα κόμματα γαντζώνονται στην κυβέρνηση; Είναι μέρος της πολιτικής αντιπαράθεσης με στόχο την απονομιμοποίηση του ανταγωνιστή;

Οτι και να ’ναι, αυτό έχει οδυνηρές συνέπειες στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και την πρόσληψή της από τους πολίτες. Δύσκολα θα διαφωνήσει κανείς ότι, με εξαιρέσεις νησίδες, είναι αναποτελεσματική.

Εξίσου επώδυνη είναι η πρόσληψή της από τους πολίτες η οποία έχει δώσει τροφή σε μία επώδυνη αντίθεση ανάμεσα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Ακόμη χειρότερα, πρόσληψη και λειτουργία, δίνουν άλλοθι σε πολιτικά κόμματα να μην κουβεντιάσουν σοβαρά για το τι δημόσια διοίκηση θέλουμε μένοντας συχνά σε στείρους καβγάδες.

Αναντίρρητα, τα τελευταία χρόνια η διοίκηση βελτιώθηκε με τη θεσμοθέτηση του ΑΣΕΠ και της Διαύγειας. Θα γίνουν περισσότερα με την αξιολόγηση και τη λογοδοσία αν αυτές λειτουργήσουν αναστοχαστικά και ανατροφοδοτικά. Βήματα έγιναν και τον τελευταίο χρόνο σε ορισμένα ζητήματα, όπως η επιλογή στελεχών της εκπαίδευσης.

Ναι μεν η επιλογή περιφερειακών διευθυντών εκπαίδευσης έγινε όπως και στο παρελθόν, με κριτήρια κομματικά, η επιλογή, ωστόσο, των διευθυντών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας έγινε, ίσως πρώτη φορά, μετά τη συνεδρίαση των αρμόδιων επιτροπών κι όχι πριν. Οι ανατροπές ήταν λιγοστές, γεγονός που μαρτυρά ότι, με εξαιρέσεις, οι επιτροπές έκαναν καλά τη δουλειά τους.

Τα θετικά αυτά βήματα θα έχουν νόημα αν αποτελέσουν βάση για τη θεσμοθέτηση κανόνων. Αυτό δεν γίνεται, παρότι αναγκαίο και απλό. Κόμματα, φορείς και επιστήμονες μπορούν να κουβεντιάσουν και να καταλήξουν στο τι είναι μία πολιτική θέση. Προφανώς δεν θα συμφωνήσουν σε όλα, καθώς η σχετική εικόνα συναρτάται και με τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς.

Ακόμη όμως κι έτσι, θα γνωρίζαμε πού και πόσους οι κυβερνώντες χρειάζονται για να προωθήσουν την πολιτική τους. Θα αποσαφηνίζονταν οι κανόνες του παιχνιδιού, θα μειώνονταν οι κομματικές κοκορομαχίες και θα μπορούσε η δημόσια διοίκηση να αλλάξει εικόνα· από δυνάστης να γίνει υπηρεσία για τους διοικούμενους.

Αυτό θα μας επέτρεπε να πάμε δύο βήματα πιο πέρα. Κατ’ αρχάς να έχουμε εικόνα πόσες είναι οι πολιτικές θέσεις κι αν πράγματι χρειάζονται. Κυρίως, όμως, να δούμε τι κάνουν αυτοί που ορίζονται, αν το κάνουν καλά και σε ποιον λογοδοτούν.

Με δυο λόγια, ζητούμενο είναι τόσο ο προσδιορισμός τού τι είναι η πολιτική θέση όσο και η λογοδοσία εκείνων που ορίζονται στις θέσεις αυτές. Και τα δύο είναι ζήτημα έλλογων συμφωνημένων κανόνων που θα μας απαλλάξουν από τη στείρα πολεμική, θα δυναμώσουν τον προγραμματικό λόγο των κομμάτων και θα απολήξουν σε ένα λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο που δεν θα πάει στα σκουπίδια με την πρώτη αλλαγή κυβέρνησης.