ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

 

Έτσι συνέβαινε στα δικά μου παιδικά χρόνια. Εκεί στη δεκαετία του 50 και του 60. Τα έθιμα Χριστουγέννων άρχιζαν από την παραμονή . Τα παιδιά ξεχύνονταν , πριν ακόμη ξημερώσει, στους δρόμους για να φέρουν στα σπίτια το μήνυμα του μεγάλου γιορτασμού. Η πόρτα άνοιγε. Είμαστε παντού ευπρόσδεκτοι , γιατί φέρναμε την καλοχρονιά. Αχ εκείνα τα χρόνια! Δεν είναι μόνο ,γιατί είμαστε παιδιά, ήταν και γιατί το νιώθαμε , το ζούσαμε, το περιμέναμε ! Μαζί με τις ευχές τους οι μανάδες ,αφού αυτές ήταν στα σπίτια, μας έδιναν τουλάχιστον …. 5-10 τρύπιες δεκάρες ή και πεντάρες που είχαν κρυμμένες και δεμένες κόμπο στην άκρη του «μαντηλιού του κεφαλιού» για να παίξουμε την Πρωτοχρονιά το 31 μαζί με τους μεγάλους. Αν κερδίζαμε αγοράζαμε καραμέλες και μπαλόνια !! Παίζαμε και το « λιόμπρο» , παιγνίδι που έχω γράψει σε χωριστό κείμενο . Οι γιαγιάδες ,που είχαν τσέπη στο φουστάνι τους, τα είχαν εκεί βαλμένα. Τα πιο φτωχά παιδιά τα έδιναν στον πατέρα να αγοράσει από τον μπακάλη τα χρειαζούμενα. Χρόνια φτωχά ,που μας έχουν αφήσει μία γλυκόπικρη ανάμνηση ! Φτώχεια στα υλικά αγαθά, πλούτος στις μικρές ψυχούλες μας !

Αλλά ας αφήσω τις δικές μου αναμνήσεις. Σκέφτηκα, για το κείμενο των Χριστουγέννων, να ψάξω και να βρω έθιμα από όλη την Ελλάδα. Στο βιβλίο « ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ» [Γ.Α.ΜΕΓΑΣ] υπάρχει πλούσια καταγραφή. Διαλέγω μερικές : 1] Κάλαντα : Είναι τραγούδια ευχετικά, που περιέχουν επαίνους για τον νοικοκύρη , τη νοικοκυρά και τα άλλα μέλη της οικογένειας , καθώς και ειδικές ευχές για τον καθένα. Πρώτα-πρώτα τραγουδούν το παλιό χριστουγεννιάτικο τραγούδι : « Καλήν εσπέραν άρχοντες , αν είναι ορισμό σας ,/Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ΄ αρχοντικό σας/ Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,/οι ουρανοί αγάλλονται , χαίρει η κτίσις όλη κ.τ.λ. Υπάρχουν και καθαρά λαϊκά τραγούδια που αναφέρονται στη γέννηση του Χριστού. Ανάλογα με το επάγγελμα του νοικοκύρη έλεγαν ανά περιοχή και τα αντίστοιχα κάλαντα. Στα χωριά του Πηλίου που είχαν στάνες και πρόβατα τα παιδιά τραγουδούν : « Εδώ σε τούτες τες αυλές , τες μαραμαροστρωμένες,/εδώ ΄χουν χίλια πρόβατα και τρεις χιλιάδες γίδια./ Σαν κάνουν τον ανήφορο, γιομίζ΄ο λόγγος όλος, / σαν πιάσουν τον κατήφορο , γιομίζ΄ο κάμπος όλος κ.λ.π . Στη Λήμνο ,για τον νοικοκύρη γεωργό, τα παιδιά τραγουδούν : «Τα μαύρα βόδια , τα τρίβδωλα[οργώνουν τρεις φορές το χωράφι] στ΄αλέτρι/κι αυτά τα λαμπροκέρωτα να ζουν , να τριβλωλάνε./ Αγριοελιά είν΄τ΄ αλέτρι σου και δάφνη ο ζυγός σου, /είναι και η φκεντρίκια[ βουκέντρα] σου τριανταφυλλιάς κλωνάρι/είναι και η ζευγίκια [το σχοινί που τα τραβούν] σου μετάξι συρματένιο. κ.λ.π

Τη γέννηση του Χριστού ο λαός τη γιορτάζει όπως και τα γεννητούρια ενός παιδιού, του παιδιού τους. Την Παναγιά τη φαντάζεται ως λεχώνα και το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ως της Παναγιάς τραπέζι. Στο Ζαγόρι της Ηπείρου τη νύχτα , ξημερώνοντας Χριστούγεννα ,κάνουν τηγανίτες με άφθονα κοπανισμένα καρύδια, τις οποίες ονόμαζαν σπάργανα. Στην Πλαταριά και σε όλα άλλα χωριά της περιοχής οι μανάδες, οι γιαγιάδες έκαναν τηγανίτες. Που να βρεθούν καρύδια ; Που να βρεθεί το μέλι ; Απλά ποθούσαμε να τις φάμε με ζάχαρη. Σπάνιζε και αυτή. Το σίγουρο ήταν ότι μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τυρί, αφού είχε περισσέψει από τη νηστεία των… Χριστουγέννων ! Δικό μας τυρί από τα μανάρια μας ! Πάλι ξέφυγα στις προσωπικές μου αναμνήσεις !

Πολλά από τα έθιμα των Χριστουγέννων ήταν όμοια με εκείνα της Πρωτοχρονιάς. Αυτό εξηγείται από το γεγονός, ότι από τα μέσα του 4ου αιώνα η 25η Δεκεμβρίου είχε ορισθεί ως γενέθλια μέρα του Χριστού και ταυτόχρονα η αρχή του χρόνου. Έτσι στο γιορτασμό συμπεριλήφθηκαν και πολλά έθιμα της ρωμαϊκής Πρωτοχρονιάς και κυρίως τα κάλαντα [κάλανδα] του Ιανουαρίου, που παρέμειναν και μετά την επαναφορά του χρόνου στην πρώτη Ιανουαρίου.

2] Έθιμο στο Κατσιδόνι της Κρήτης : « Για να πάει καλά ο χρόνος που έρχεται , τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων , πριν ξημερώσει βάζουν ένα βόδι μέσα στο σπίτι , για να κάμη ποδαρικό , όπως λένε, και το αφήνουν εκεί μέχρι να κατουρήση». Το βόδι είναι ευλογημένο και εγγυάται την καλή χρονιά.

3] Χριστόψωμα : Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι κάθε νοικοκυρά ζυμώνει τα λεγόμενα « Χριστόψωμα» ή τις κουλούρες των Χριστουγέννων. Τα στόλιζαν με ειδικά σχήματα και στολίδια από ζυμάρι, ανάλογα με τη ζωή της οικογένειας. Στο Δρυμό της Μακεδονίας στο Χριστόψωμο μίας γεωργικής οικογένειας σχεδιάζονται ,με ζυμάρι, το αλέτρι με τα βόδια, το βαρέλι του κρασιού και το σπίτι. Στο σπίτι μίας οικογένειας βοσκών στολίζεται με αρνάκια και κατσίκια και ένα μαντρί. Στο τραπέζι των Χριστουγέννων τοποθετείται το Χριστόψωμο και ένα πιάτο μέλι. Γύρω από αυτά σκορπίζουν διάφορους καρπούς : αμύγδαλα, καρύδια , φουντούκια…. Πρώτα κόβουν « του Χριστού το ψωμί» .Ο πατέρας κάνει το σταυρό του και λέει : « Χρόνια πολλά και του χρόνου».

Στην Πλαταριά και στις γύρω περιοχές δεν κάναμε « Χριστόψωμα» ή κουλούρες. Κάναμε μόνο το « ύψωμα» και στάρι στις ονομαστικές εορτές μόνο των ανδρών. Τότε δεν γιόρταζαν οι γυναίκες ! Τα υψώματα τα ευλογούσε , τα « σήκωνε» ο παπάς. Ή ερχόταν στα σπίτια των εορταζόντων ή τα πήγαιναν στην εκκλησία και τα « σήκωνε» όλα μαζί .



4] Ευλογία υψωμάτων : Ας διαβάσουμε πως γινόταν στην Αιτωλία : « Ο παππάς γύριζε τα σπίτια όλα με τη σειρά και σηκώνει το ύψωμα. Αφού δηλαδή διαβάση τις ευχές και βγάλη τον άρτο από το πρόσφορο , ζυγώνουν όλοι οι σπιτικοί στο τραπέζι και πιάνουν το Χριστόψωμο με το δεξί τους χέρι, ένας από δω, άλλος από κει, ολόγυρα. Το υψώνουν , ενώ ο παπάς διαβάζει. Τελειώνοντας η ευχή , το αφήνουν κάτω. Το παίρνει ο παπάς και το βάνει στο κεφάλι. Κρατώντας το από τις δύο άκρες , το τσακίζει. Αν το κομμάτι , που κρατεί στο δεξί του χέρι , τύχη μεγαλύτερο , πέρασεν ο πιο πολύς χειμώνας, μαντεύουν , θα γλυτώσουν τ΄ αρνάκια και τα κατσικάκια της χρονιάς. Αν κατά το ζερβί πέση το μεγαλύτερο κομμάτι, κακά θα πάη η χρονιά για το πράμα ». Με τον ίδιο τρόπο μάντευαν τη σοδειά.

5] Έθιμα της μικρασιατικής Σινώπης την παραμονή των Χριστουγέννων : « Έβαζαν ένα Σταυροψώμι στη μέση στο τραπέζι και γύρω –γύρω φρούτα. Επάνω στο Σταυροψώμι κάρφωναν ένα κλαδί ελιάς, κάρφωναν στο κλαδί σύκα, μήλα, πορτοκάλια και έπιαναν κατόπιν γύρω-γύρω το τραπέζι όλοι, το σήκωναν επάνω και έλεγαν τρεις φορές : Χριστός γεννάται στον Κόσμο , Κεράς τραπέζια, Παναγίας τραπέζια ! Κάθιζαν κατόπιν κι΄ έτρωγαν το φαγί τους. Τα Σταυροψώμια τα κρεμούσαν σε ράφια, στα εικονίσματα, έτσι στολισμένα , όπως ήσαν με την ελιά. Τα άφηναν εκεί το Δωδεκαήμερο, τα έπαιρνα των Φώτων και τα έτρωγαν. Αυτό το βράδυ απαραίτητα επάνω στο τραπέζι έπρεπε να είχαν μέλι και καρύδια και τα έτρωγαν.

6] Στο Σιμιτλί της Ραιδεστού : « Την παραμονή των Χριστουγέννων κάμνουν το εννιά λοϊών φαγητό. Είναι τα γεννητούρια του Χριστού. Τα βάζουν απάνω στο σοφρά, τα θυμιατίζουν και τα αφήνουν κάτω απ΄ τα εικονίσματα να φάη η λεχώνα η Παναγιά ».

7] Στην Κορώνη : α]« Την πρώτη αγκωνή του τσουρεκιού , που θα κόψουν, τη δίνουνε ενός διακονιάρη, που θα περνάη κ΄ ύστερα θα κάτσουνε στο τραπέζι» [το καθήκον να θυμηθούν τους φτωχούς]. β] « Τ΄ αποφαγούδια ούλα τα μαζώνουνε σε μία σακούλα και τα πάνε στα χτήματά τους. Παίρνουνε από λιγουλάκι και το χώνουνε στη ρίζα ενού δεντρικού, ενός λιόφυτου, μιανής μηλιάς , μιανής λεμονιάς. Και ποτέ μη καρπίζη, θα τσακίση στον καρπό του χρόνου, άμα του βάνουνε στη ρίζα του από φτούνα τα΄αποφαγούδια»[Για να τονίσουν την ιερότητα ακόμη και των απορριμάτων του τραπεζιού].

Αλλά ας σταματήσω τα ελληνικά ήθη και έθιμα δεν έχουν τελειωμό ! Υγεία και ευχές για καλύτερη χρονιά ή πιο σωστά καλή δύναμη και υπομονή για όσα μας περιμένουν !

Χρήστος Στεφ. Ευαγγέλου
Πλαταριά 25 Νοεμβρίου 2015