ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΗ ΔΕΙΝΑ Από το 1974 ως το 2004, κοντά ένας στους έξι βουλευτές είναι συγγενής πολιτικών

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΗ ΔΕΙΝΑ
Από το 1974 ως το 2004, κοντά ένας στους έξι βουλευτές είναι συγγενής πολιτικών

 

Toυ Παντελή Κυπριανού

Οι αστικές κοινωνίες πίστεψαν, και το φώναξαν, ότι άλλαξαν αξιακή αρχή. Ενώ οι προαστικές εδράζονταν στην κληρονομιά, αυτές όμνυαν στην αξία.
Αναμφίβολα, οι καπιταλιστικές-φιλελεύθερες κοινωνίες μας έγιναν πιο ανοικτές, αλλά όχι στον βαθμό που διατράνωναν.
Το σχολείο, η οικονομία και η πολιτική λειτούργησαν σαν νέοι δρόμοι κοινωνικής κινητικότητας, αλλά όχι ως οχήματα προαγωγής των «αξίων».
Σύντομα, οι πρώην κυρίαρχοι επένδυσαν στα νέα πεδία κοινωνικής ανόδου και απέκτησαν θέσης ισχύος. Σ' αυτό συνέβαλαν και οι ανερχόμενοι αστοί, οι οποίοι εγκολπώθηκαν αξίες και πρακτικές των πρώην κυρίαρχων για να γίνουν αποδεκτοί από αυτούς.
Ετσι, οι ανισότητες σε όλα τα πεδία αναπαράχθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Για να μείνω στην πολιτική, θυμίζω τον «σιδερένιο νόμο της ολιγαρχίας» του Μίχελς.
Αναντίρρητα υπάρχουν διαφορές από χώρα σε χώρα. Αλλες είναι πιο κλειστές, άλλες πιο ανοικτές. Αυτό δεν αναιρεί την προαναφερθείσα διαπίστωση.
Για να μείνω στα δικά μας, η Ελλάδα συνιστά τυπική περίπτωση οικογενειοκρατίας.
Ενδεικτικά, το 1981 58 βουλευτές (25 ΠΑΣΟΚ, 31 Ν.Δ., 2 ΚΚΕ) δηλώνουν ότι σπούδασαν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.
Το 2004 ανέρχονται σε 79 (24 ΠΑΣΟΚ, 50 Ν.Δ., 3 ΚΚΕ και 2 ΣΥΝ ). Σχεδόν όλοι σπούδασαν σε «καλά» πανεπιστήμια, κυρίως αγγλοσαξονικά. Και πολλοί είναι κληρονόμοι.
Από το 1974 ως το 2004, κοντά ένας στους έξι βουλευτές είναι συγγενής πολιτικών. Και, βέβαια, αυτοί αποτελούν τη δεξαμενή των υπουργήσιμων.
Οι κληρονόμοι βρίσκονται στα κυβερνώντα κόμματα, περισσότερο στα δεξιά του πολιτικού φάσματος. Λογικό, γιατί είναι πιο κοντά στην εξουσία και αυτό είναι πιο συμβατό με την οργάνωση και την ιδεολογία τους.
Οι εξαιρέσεις λιγοστές. Συνδέονται με δύο παράγοντες. Με ανατροπές στους εκλογικούς συσχετισμούς. Κατά δεύτερο, με τη μαζικότητα των κομμάτων.
Μαζικότητα και αλλαγές στους συσχετισμούς αναδεικνύουν νέα στελέχη και ανανεώνουν το πολιτικό προσωπικό. Αυτό ίσχυσε για τα εργατικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στις δεκαετίες του 1960 και 1970 και για το ΠΑΣΟΚ το 1981.
Η κληρονομιά και η συνακόλουθη οικογενειοκρατία επιτάθηκαν από την εξέλιξη έκτοτε των κομμάτων. Η λεγόμενη κομματοκρατία μετά το 1974 παραχώρησε τη θέση της, από τα τέλη του 1980 και όσο τα κυβερνητικά κόμματα απομαζικοποιούνταν, στις προσωπικές σχέσεις.
Οι πολιτικοί, ιδιαίτερα όσοι ασκούσαν εξουσία, αυτονομήθηκαν από το κόμμα και μπόρεσαν να «παίξουν» περισσότερο για τον εαυτό τους. Έτσι και το παράδοξο.
Ενώ μετά το 1990 ο λόγος για ακομμάτιστο κράτος γενικεύεται, οι πελατειακές σχέσεις και η οικογενειοκρατία βασιλεύουν.
Το κράτος, παρά τις επαγγελίες για «εκσυγχρονισμό» και «ανασύσταση», μετατρέπεται σε ομοσπονδία αρχηγών που φροντίζουν ατομικά την επικράτειά τους, τους δικούς τους.
Και η σημερινή κυβέρνηση στη συνθήκη αυτή; Δεν έχει ερείσματα στον κρατικό μηχανισμό, δηλώνει αντίθετη στην οικογενειοκρατία και το κομματικό κράτος, τα κόμματα που τη συνθέτουν δεν είναι μαζικά.
Η μη μαζικότητα αποτυπώνεται στη στελέχωσή τους και στη σύνθεση των κοινοβουλευτικών τους ομάδων.
Η απουσία ικανού αριθμού δοκιμασμένων στελεχών στους κοινωνικούς χώρους μπορεί να οδηγήσει σε πρακτικές από τα παλιά.
Μετά την αναμενόμενη αποτυχία της επιλογής των «αξίων» επί Γ. Παπανδρέου, η κυβέρνηση φαίνεται να προβληματίζεται σχετικά με την επιλογή των στελεχών.
Για να μην επικριθεί για κομματικοποίηση του κράτους επιλέγονται όλο και περισσότερο άνθρωποι του «παλαιού καθεστώτος». Καθώς σ’ αυτό υπάρχουν όρια, ακολουθούνται δύο παράλληλες πρακτικές.
«Αξιοποιούνται» κομματικά στελέχη και, αυτή θαρρώ είναι η συνηθέστερη πρακτική, η επιλογή γίνεται «τοπικά» από υπουργούς και συνεργάτες.
Οι πρακτικές αυτές έχουν τα όριά τους. Στη συνθήκη που αποκάλεσα σε κείμενό μου στην «Εφημερίδα των Συντακτών» φεουδαλοποίηση της πολιτικής, αυτές οι πρακτικές φαίνονται ατελέσφορες.
Η πρώτη έχει νόημα μόνο όταν υπακούει σε ορθολογικά κριτήρια.
Η δεύτερη δεν είναι αθέμιτη, αρκεί τα κομματικά στελέχη να είναι ικανά.
Η τρίτη ενδέχεται να μας φέρει στην πρότερη κατάσταση, στη μετατροπή της κυβέρνησης σε ομοσπονδία αρχηγών. Αιτούμενο; Μια συνεκτική πολιτική αρχών.
Η εξάλειψη της ευνοιοκρατίας και η επιλογή των αξίων είναι μύθοι. Αλλά ως μύθοι έχουν την αξία τους.
Μια κυβέρνηση της Αριστεράς οφείλει να τους έχει σαν πυξίδα ώστε να χτυπηθεί, όσο περισσότερο γίνεται, το «παλαιό καθεστώς», δηλαδή η ευνοιοκρατία.