Πειραματικά, πρότυπα, αριστεία και καινοτομία

Πειραματικά, πρότυπα, αριστεία και καινοτομία

Του Παντελή Κυπριανού 
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών

Με τις πρώτες δηλώσεις στη Βουλή του νέου Υπουργού Παιδείας άναψε η συζήτηση για τα πειραματικά σχολεία. Θυμίζω ότι με τον νόμο 3966/2011, (Υπουργός Παιδείας η κ. Α. Διαμαντοπούλου) τα πειραματικά σχολεία βαφτίστηκαν Πρότυπα Πειραματικά με βασικό στόχο την «αριστεία». Ο νέος Υπουργός υποστήριξε ότι τα πειραματικά δεν μπορεί να είναι πρότυπα. Στόχος τους είναι ο πειραματισμός, όχι η «αριστεία». Γι αυτό θα χωριστούν από τα πρότυπα και οι μαθητές θα ορίζονται με κλήρωση κι όχι με εξετάσεις όπως σήμερα.

Τα πρότυπα θεσμοθετήθηκαν στη χώρα μας το 1910 μετά από ενέργειες του καθαρευουσιάνου καθηγητή της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ν. Εξαρχόπουλου. Αποσκοπούσαν στην παιδαγωγική κατάρτιση των εκπαιδευτικών των σημερινών γυμνασίων και λυκείων. Κατόπιν δημιουργήθηκαν και άλλα πρότυπα με πρώτο το Βαρβάκειο το 1921.

Το πειραματικά θεσμοθετήθηκαν το 1929 με τη μεταρρύθμιση Γόντικα-Παπανδρέου-Βενιζέλου, χάρη και στις ενέργειες του Α. Δελμούζου (δημοτικιστή, φιλελεύθερου και προσωπικού φίλου του Βενιζέλου) . Με το νόμο ιδρύονται δύο πειραματικά, ένα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υπό την εποπτεία του Εξαρχόπουλου και ένα υπό τον Δελμούζο στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Στόχος είναι η κατάρτιση των υποψήφιων εκπαιδευτικών και η θεραπεία της παιδαγωγικής.

Σε κάθε πειραματικό συστήνονται δημοτικά και εξατάξια, τότε, γυμνάσια τα οποία είναι ανοιχτά σ’ όλα τα παιδιά έτσι ώστε η τάξη να είναι αντιπροσωπευτική του μαθητικού πληθυσμού της χώρας. «Σύμφωνα με τον νόμο», γράφει ο Δελμούζος το 1934, «εκτός από το εξατάξιο δημοτικό θάχωμε και ένα μονοτάξιο, σχολείο δηλαδή που λειτουργεί μ’ ένα δάσκαλο μονάχα. Στη δημοτική παιδεία μας ο τύπος αυτός του σχολείου κυριαρχεί σε όλη σχεδόν την ύπαιθρο, και η έκτασή του τού δίνει μεγάλη σημασία. Κατά κανόνα όμως τα λίγα πρότυπα μονοτάξια δημοτικά που έχουμε βρίσκονται στις πόλεις και τα περισσότερα μάλιστα σε πόλεις μεγάλες. Έτσι εργάζονται σα σε θερμοκήπιο, μακριά από την πραγματική τους περιοχή, και το πρόγραμμα και η οργάνωσή τους είναι φυσικά αδύνατο ν’ αντικρύσουν τις μορφωτικές ανάγκες των παιδιών που φοιτούν σ’ ένα τέτοιο σχολείο. Γι αυτό θα φροντίσουμε ώστε το μονοτάξιο του Πειραματικού να λειτουργήσει σ’ ένα αγροτικό συνοικισμό στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης».

Το 1985 με το νόμο 1566 η τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με Υπουργό Παιδείας τον Α. Κακλαμάνη καταργεί τα πρότυπα και τα συγχωνεύει με τα πειραματικά. Ο στόχος είναι διπλός. Να μην υπάρχουν στη δημόσια εκπαίδευση σχολεία «ελιτίστικα» και να γίνουν και αυτά πειραματικά. Τέλος, το 2011 έχουμε ουσιαστικά το αντίστροφο μέτρο, τα πειραματικά ονομάζονται πρότυπα πειραματικά και λειτουργούν όπως τα πρότυπα στο παρελθόν.

Μπορούν να υπάρχουν πρότυπα πειραματικά όπως τα θέλει ο νόμος του 2011; Προφανώς όχι. Τα πειραματικά είναι για να πειραματίζονται, με παιδιά διαφορετικών κοινωνικών οριζόντων, ώστε να είναι αντιπροσωπευτικά με στόχο την καινοτομία, τις καλές πρακτικές και τη διάχυσή τους. Δεν μπορούν να είναι με άλλα λόγια σχολεία για καλούς μαθητές όπως ήταν στο παρελθόν τα πρότυπα.

Χρειάζονται όμως τα πειραματικά σχολεία για την καινοτομία, την επινόηση καλών πρακτικών και τη διάχυσή τους; Στο εξωτερικό τα πειραματικά φτιάχτηκαν από ανήσυχους εκπαιδευτικούς, από ομάδες, από δήμους. Φτιάχτηκαν περισσότερο ως παραδείγματα που με τη δράση τους θα μπορούσαν να εμπνεύσουν και να βρουν μιμητές. Με την έννοια αυτή θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα πειραματικά όπως τα είχαμε στην Ελλάδα δεν χρειάζονται αναγκαστικά.

Και δεν χρειάζονται γιατί σήμερα όλα τα σχολεία και όλοι οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να καινοτομούν ώστε το σχολείο τους να γίνεται καλύτερο. Θα μπορούσαν κατά συνέπεια οι εκπαιδευτικές μας αρχές να ορίζουν κάθε χρόνο εκ περιτροπής νέα πειραματικά σχολεία. ¨Έτσι η εκπαιδευτική κοινότητα θα μπορούσε να είναι πιο ευεπίφορη στην καινοτομία και να συμβάλει στο να αποκτήσουμε επιτέλους καλύτερο σχολείο. Αυτή είναι κατά την άποψή μου και η σημασία της αριστείας, έννοιας που χρησιμοποιείται κατά το δοκούν: να γινόμαστε μέρα με τη μέρα καλύτερα στη δουλειά μας.